Xizmat kataloglaridan odatda kutubxona xodimlari turli ma'lumotlar olish uchun foydalanadilar, lеkin bu kataloglar faqat xizmat vazifasi uchungina mo’ljallanmagan: agar kitobxonlar kutubxonada bor bo’lgan butun adabiyotlar bilan tanishishlari zarur bo’lganda, xizmat katalogidan ham foydalanishlari mumkin.
Kataloglar gruppa usuli bilan bo’linishidan tashqari hujjat turlari bo’yicha ham bo’linadi. Masalan: kitoblar katalogi, vaqtli matbuot va davomli nashrlar katalogi, gazeta va jurnallarda bosilgan maqolalar katalogi va boshqalar.
Kutubxonalarda olingan gazeta va jurnallarning plakat ko’rinishidagi ro’yxati kabi kataloglarning eng oddiy shakllari qo’llanilgan. Uncha katta bo’lmagan bolalar kutubxonalarida turtniket kataloglari ham tashkil qilingan edi. Bunda kitoblarning tasviri o’zagi atrofida aylanadigan shit joylashtirilgan kartochkali kataloglarda bo’lar edi.
Kartochkalar lentada joylashgan «chegarasiz tasma» prinsipida harakat qiladigan «panorama» kataloglari ham mavjud bo’lgan. Alohida qalin qog’ozlardan tashkil topgan bloknot shaklidagi kataloglar ham borligi tarixdan ma‘lum.
Klassifikatsiyalash paytida bir xil katalog indeksini olgan matbuot asarlari tasvirlarining gruppasi sistemali katalogning mustaqil bo’linmasini tashkil etadi. Kutubxona fondini mustaqil to’ldirib borish jarayonida katalog bo’linmasiga yangi keltirilgan kitoblarning tasvirlari kiritiladi, yo’qolgan yoki fonddan chiqarilgan kitoblar esa o’z vaqtida katalog hisobidan o’chirib tashlanadi. Bundan shu narsa ravshan bo’lib turibdiki, sistemali katalog bo’linmalarini vujudga keltirish – kutubxona mavjud bo’lib turgan hamma vaqt mobaynida uzluksiz davom etadigan jarayondir.
Shuni nazarda tutib, katalog tuzish paytida unga yangi keltirilgan kitoblarga mo’ljallangan kartochkalarni shunchaki kiritib qo’yish bilan cheklanish yaramaydi, katalog bo’limlari va bo’limchalarini vujudga keltirishga chuqur o’ylagan holda yondoshish zarur. Kitob fondi orta borgan va bo’linmalardan har birida shunga muvofiq tarzda tasvirlar soni ko’paya borgan sari bir vaqtlar qabul qilingan bo’linmalarni maydalash yetarli bo’lmay qolishi, qo’shimcha ravishda detallashtirishni (masalan, umumiy va analitik aniqlagichlardan foydalanish yo’li bilan) taqazo qilishi mumkin.
Bo’limlarni vujudga keltirish jarayonida sistemali katalogni matbuot asarlarining tasvirlari bilan to’ldirib borish haqida bosh qotirilar ekan, katalogda har bir kartochkaning o’rnini ko’rsatib turadigan uning pastki qismining chap tomondagi burchagida joylashgan katalog indeksini unutmaslik kerak. Shuning uchun agar kitobning ilgari o’tkazilgan klassifikatsiyasiga o’zgartishlar kiritish talab etiladigan bo’lsa, uning kitob va kartochkalardagi indekslariga ham tuzatishlar kiritish lozim. Shunday qilib katalogning bir bo’linmasiga hamisha bitta katalog indeksiga ega bo’lgan, muayyan bo’linma indeksiga mos keladigan kartochkalar quyiladi.
Tasvirlar orasida: asosiy tasvirlar (kitob tokchalarining xuddi o’sha bo’limiga qo’yiladigan kitoblar uchun), qo‘shimcha tasvirlar (asosiy mazmuniga ko’ra boshqa bo’linmalarga o’tkazilgan, lekin bu yerda ham qo’shimcha tarzda aks ettirilgan kitoblar uchun) va analitik tasvirlar (asarlarning tomlaridan, tuplamlardan yoki vaqtli nashrlardan olingan maqola hamda boshqa materiallar uchun) bo’lishi mumkin. Fondda muayyan masalaga doir mavjud matbuot asarlari mazmunining bir xilligi bu tasvirlarni birlashtirishga sabab bo’lgan.
Katalogda hamma bo’linmalar o’z indekslariga va rubrikalarning jadvallardagi joylashuv tartibiga muvofiq tarzda joylashtiriladi. Bo’lim ichida aniqlagichlar yordamida tuzilgan bo’linmalar aniqlagichsiz xuddi shu indeksga ega bo’lgan bo’limdan bevosita keyin joylashtiriladi. Agar bir bo’limda har xil aniqlagichlar yordamida tuzilgan bo’linmalar uchrab qolsa, ularni quyidagi tartibda joylashtirishni tasviya etamiz:
aniqlagichsiz indeks shakl aniqlagichlari bo’lgan indeks geografik aniqlagichlari bo’lgan indeks munosabat aniqlagichlari bo’lgan indeks analitik aniqlagichlari bo’lgan indeks
