Kassadagi naqd pullar va boshqa qimmatliklarning butligi va saqlash qoidalariga rioya qilishni tekshirish

Eskport va import operatsiyalarining soliq bo‘yicha hisob kitoblar auditi.

Eksport muomalalari bo‘yicha moliyaviy natijaga ustama xarajatlar ham ta’sir qiladi. Bu boradagi auditorning vazifasi bunday xarajatlarning qonuniyligi va maqsadga muvofiqligini aniqlashdir. Ustama xarajatlar miqdor mazmunini o‘rganish har bir moddaning smeta va baza davriga nisbatan mutloq va nisbiy o‘zgarishini taqqoslash tahlili orqali o‘tkazishdan boshlanadi
Eksport tovarlari bo‘yicha ustama xarajatlar miqdorining mutloq oshishi quyidagi o‘zgarishlar oqibatida ro‘y berishi mumkin:
- tashishning olisligi;
- tashilayotgan yuk miqdori;
- bir tonna tashilayotgan yukning o‘rtacha qiymati va hokazo.
Ustama xarajatlarning moddalari bo‘yicha o‘zgarishlarni bilgan holda auditor qaysi moddani chuqurroq tekshirishi kerakligini aniqlab oladi. Shu bilan birga shuni nazarda tutish kerakki, eksport muomalalarini amalga oshirish jarayonida boshqa xarajatlar ham vujudga kelishi mumkin, ya’ni ular qatoriga xaridorlar, transport-ekspeditorlik va boshqa tashkilotlarga to‘lanadigan jarimalar, penya, neustoykalar kirib, iqtisodiy mazmuniga ko‘ra ular eksport bo‘yicha noishlab chiqarish xarajatlari tarkibiga kiradi va 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» schyotida aks ettirilib, soliqqa tortiladigan bazaga qaytarib qo‘shiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 26 avgustdagi PF-1831-sonli «Xorijiy sarmoyalari bo‘lgan korxonalar ishlab chiqaradigan mahsulot eksportini rag’batlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g’risida»gi Farmoniga binoan - o‘zi ishlab chiqargan mahsulotga eksport boj to‘lovlari bekor qilingan. Eksport ichki bozordagi narxlardan pastroq narxlarda amalga oshirilgan taqdirda ular uchun soliqqa tortiladigan baza eksport mahsulotini sotishning amaldagi narxidan kelib chiqqan holda hisob-kitob qilinadi.
Xalqaro iqtisodiy aloqalarni tartibga solishning asosiy usullaridan biri bojxona tariflarini aniqlashdir. Ularning qo‘llanilishi asosida esa tovarlar bojxona qiymatini aniqlash qoidalari yotadi.
Boj hisoblash uchun import qilinayotgan tovarlar qiymatini aniqlab olish jarayonini eng murakkab bosqichlardan biridir. Uni aniqlash esa to‘g’ri va egri xarajatlar bilan tasdiqlangan ma’lumotlarga asoslanishi lozim. O‘zbekiston Respublikasi «Boj tarifi to‘g’risida»gi qonunining 14-moddasida tovarlarning bojxona bahosi ustidan nazoratni amalga oshirishda bojxona organining huquq va majburiyatlari keltirilgan bo‘lib, unda jumladan quyidagilar aks etgan:
-deklarant e’lon qilgan tovarning bojxona qiymati to‘g’ri yoki noto‘g’riligi haqida qaror qabul qilish;
-deklarant e’lon qilgan tovarning bojxona qiymati to‘g’ri aniqlanganligini tasdiqlovchi dalillar mavjud bo‘lmasa yoki deklarant taqdim etgan ma’lumotlarni noto‘g’ri yoki to‘liq emas, deb hisoblash uchun asoslar mavjud bo‘lsa, o‘zida bor ma’lumotlarga asoslanib, ushbu qonunga muvofiq tuzatishlar kiritish yo‘li bilan bojxona qiymatini aniqlash usullarini birin ketin qo‘llagan holda deklaratsiya borilayotgan tovarning bojxona qiymatini aniqlash va boshqalar.
Lekin shuni alohida qayd etib o‘tish kerakki, yuqorida ko‘rsatilgan tovarning bojxona qiymati to‘g’ri yoki noto‘g’riligi bojxona qiymati tomonidan faqatgina qisman aniqlanishi mumkin. Bu masala borasida to‘g’ri qaror qabul qilish uchun esa taqdim etilayotgan invoys va transport hujjatlarini audit jarayonidan o‘tkazish zarur bo‘ladi. Faqatgina audit uslublarini qo‘llagan holdagina samarali va oqilona natijaga erishish mumkin.

11.