|
(operations
audit)
termini
ishlatildi
190
.
Keyinchalik
boshqaruv
auditi
(management audit),
komleks audit
(comprehensive audit),
audit samaradorligi
(performance audit),
ishlatilgan pullar natijasida erishilgan qiymat
(value-for-
money audit),
(risk) xatarlarni tahliliga asoslangan audit
(risk-based\system audit)
kabi bir qator tushunchalar amaliyotga kiritilib, ichki nazorat va audit tizimi
xodimlarining funktsiyalari takomillashtirildi.
Xorijiy mamlakatlarda pensiya tizimini boshqarish, qonunchilik bazasini
takomillashtirish, hisob-kitoblarni olib borish, badallarni yig’ish va pensiya
to’lovlarini amalga oshirish bo’yicha davlat moliyaviy nazoratini yanada
kuchaytirilmoqda. Pensiya amaliyotida xususiy va korporativ sektorda tajribadan
o’tgan yondoshuvlardan foydalanish bilan pensiya fondlarida ichki nazorat
kuchaytirilmoqda.
Xorijiy mamlakatlarda “shtat nazoratining asosiy mexanizmi - auditdir. Ba’zi
shtatlarda shtat qonunchiligi va agentliklari davlat pensiya tizimlari ustidan
bevosita audit vakolatiga ega. Masalan, Virjiniya Nafaqa Tizimi (VNT) Nazorat
Akti (Virjinia qonunlar majmui 30-78 va undan keyingi moddalar) Virjiniya
Qo’shma Qonuniy Audit va Qayta ko’rish Qo’mitasini (QQAQQ) Virjiniya
Nafaqa Tizimi (VNT) davomiy nazorat uchun mas’ul bo’lishini boshqarib boradi.
QQAQQdan Virjiniya Nafaqa Tizimi investitsiyalar samaradorligi xulosalarini
davriy choraklik hisobotlar va yarim yillik hisobotlarda nashr etish talab etiladi.
Viskonsiya shtatida, Viskonsiya Nafaqa Tizimi moliyaviy auditni Qonuniy Audit
190
Premchand A. GOVERNMENT BUDGETING AND EXPENDITURE CONTROLS (INTERNATIONAL
MONETARY FUND) Washington, D.C.2003. -P 44.
412
Byurosi olib boradi va u moliyaviy hisobotlarni adolatli taqdimotini baholashni o’z
ichiga oladi.
Audit kengashning ichki nazorati va qonun, siyosat va yo’riqnomalar bilan
mosligini baholaydi. Qonuniy Audit Byurosi kengashning siyosati va boshqaruv
amaliyoti auditini o’z ichiga oluvchi ikki yillik samaradorlikni baholashni olib
boradi. Minnesotada Shtat Auditori Ofisi 700 davlat pensiya fondlari ustidan
investitsiyaga oid, moliyaviy va aktuariy hisobotlarini tekshiradi. Aktivlari 10,0
mln. dollardan kamroq bozor qiymatiga ega davlat pensiya ta’minoti Shtat
Auditori Ofisiga hisobot berishi talab etiladi”
191
.
“Pensiya tizimida tashqi nazorat tizimning moliyaviy hujjatlari mustaqil auditi
diplomli jamoat buxgalteri tomonidan pensiya tizimi qonunchiligiga muvofiq olib
boriladi. Boshqaruv kengashi,ijrochi direktor va xodimlar barchasi ichki nazorat
uchun mas’ul. Lekin, ichki riskni boshqarish asosan ichki auditor tomonidan olib
borilgan ichki auditdan iborat. Ichki auditorlar pensiya tizimi boshqaruvini
tekshirishdan tashqari, pensiya boshqaruvi tarkibidagi vasiylar kengashi va
xodimlarni o’qitish kabi ko’plab vazifalarni bajaradi. Masalan, 1995 yildagi
Viskonsin 274-qonuni kengashda ichki auditor vazifasini belgiladi. Shartnomaga
ko’ra, Ichki auditor tomonidan boshqarilgan ichki audit bo’limi Boshqaruv
kengashi faoliyatini ko’rib chiqishi mumkin va Boshqaruv kengashi qarorlariga
ruxsat beradi. Auditor auditni, riskni baholarini, tadqiqot loyihalarini va kengash
yo’naltirishiga ko’ra boshqaruvni qayti ko’rib rejalashtiradi va olib boradi;
kengashning moliya muassasalari, investitsiya maslahatchilar va kengash uchun
investitsiya xizmatlarini ko’rsatuvchi har qaysi tomonga shartnomalarini
tekshiradi.
Yuqori darajadagi boshqaruvchilar va fond vasiylari, ichki auditorlarga hisobot
berish bilan bo’lishi mumkin bo’lgan muammolar va ularni to’g’irlash haqida
qaror chiqaruvchilarga maslahat beradi. Shunday qilib, tashqi auditor bilan
qiyoslaganda, ichki auditor butun chuqurroq bilimga ega va pensiya tizimi
191
Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public Policy) 0 th Edition.
USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – P. 107-111.
413
faoliyatiga ta’sir ko’rsatadi. Ichki auditorlar Davlat Pensiya Fondi Auditorlari
Assotsiatsiyasi (Association of
Public Pension
Fund
Auditors)
(APPFA)ga bo’ysinadi. Davlat Pensiya Fondi Auditorlari Assotsiatsiyasi 1991
yilda Chikago, Kolorado, Illinoys, Nyu-York va Viskonsin pensiya tizimlarining 4
nafar ichki auditorlari tomonidan shakllantirildi. Shundan beri AQSh va Kanadada
uning a’zosi 72 taga etdi. Amerika Qo’shma Shtatlarning yirik: shtat va va
mahalliy pensiya tizimlarini o’z ichiga oladi
192
.
Davlat Pensiya Tizimi Asosiy Auditorlari Assotsiatsiyasi tomonidan 2003 va
2007 yillarda moliyaviy nazorati kuchaytirildi. “Investitsion risklar va risklarni
e’tibor qaratishdagi oddiy tajribalar” va “Belgilangan pensiya va pensiya
rejalaridan foydalanishdagi risklarni kamaytirishdagi nazorat”
193
kabi hujjatlar
davlat pensiya tizimi duch keladigan barcha yirik risklarni mavjudligini va bu
risklarni boshqarish
mexanizmlarini tizimli ravishda ko’rib chiqadi”
194
.
Davlat sektoridagi risklarni boshqarish sohasi davlat ijtimoiy xizmatlarini taqdim
etish va ularni ko’zda tutilgan darajada ushlab turishga ta’sir qiluvchi tahdidlar va
ehtimollarni o’z ichiga qamrab oladi. Risklarni boshqarish davlat boshqaruvi
sektori uchun umumiy ko’lamda bo’lgan davlat xizmatlarini taqdim etish yo’li
bilan ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishda tashkilotning vazifasini aniqlashtirishdan
boshlanadi. Shakllantirilgan vazifadan kelib chiqqan holda tashkilot rahbarlari
quyidagilarni amalga oshirishi lozim:
–
tashkilotlar faoliyatining strategik maqsadlarini belgilash;
–
ularga erishish strategiyasini ishlab chiqish;
–
tashkilotlarning barcha bo’linmalari oldiga qo’yilgan maqsadlar va ular bilan
mushtarak vazifalar bilan bog’langan tizimni shakllantirish;
–
o’z maqsad va vazifalarini amalga oshirish uchun xodimlar olib borishi
lozim bo’lgan operatsiyalarni aniqlash.
192
Association
of
Public Pension Fund
Auditors.
The Insiders Who Audit Public Pension
Funds. http://www.appfa.org
(Accessed
5/16/2007.)
193
Both reports are
available
at
APPFA’s
Web
site
at
http://www.appfa.org/
Public Pension Systems: Statements of Key Investment Risks and Common Practices to Address Those Risks.
194
Jun Peng. State and Local Pension Fund Management. (Public Administration and Public Policy) 0 th Edition.
USA: Publisher: Auerbach Publications (August 21, 2008). – P. 99
414
Risklarni boshqarish bo’yicha Qo’shimchalarda keltirilgan
Do'stlaringiz bilan baham: |
