Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

 
4.1.-rasm. Davlat pensiya ta’minoti tizimi sub’ektlari
51
 
 
Iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlarda, shuningdek, O’zbekistonda 
ham ijtimoiy ta’minot tizimining asosiy tarkibiy qismi pensiya ta’minoti tizimi 
hisoblanadi. Dunyoning ko’pchilik mamlakatlarida pensiya to’lovlari, asosan, 
ishchilarning ish haqidan ajratmalar yordamida shakllantiriladigan pensiya 
jamg’armalari hisobidan amalga oshiriladi. Aholini ijtimoiy himoya qilish 
bo’yicha chora-tadbirlar tarkibida davlat pensiya va nafaqalari muhim o’rin 
egallaydi. Ijtimoiy ta’minot tizimi har qanday mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy 
hayotida muhim ahamiyat kasb etadi. Ikkilanmasdan qayd etish kerakki, ushbu 
soha ahvoli va taraqqiyot darajasi mamlakat rivojlanishini, aholining turmush 
darajasini va saviyasini ta’minlashda hal qiluvchi o’rin tutadi.
Moliya tizimining barcha bo’g’inlaridagi ishlab chiqarish hamda ijtimoiy 
sohalar moliyaviy resurslarni shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonida 
51
O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuni. O’zbekiston 
Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi. 1993 y. 9-son. 338-modda. 
Davlat pensiya ta’minoti tizimi subyektlari
Davlat,
pensionerlar 
Ish bilan band aholi yoki 
iqtisodiy faol aholi 
Ish beruvchilar yoki 
xo’jalik yurituvchi 
subyetlari 

---

110 
yuzaga keladigan pul munosabatlari moliyaviy nazoratning ob’ekti bo’lib 
hisoblanadi. Moliyaviy nazoratning amal qilish ko’lami xo’jalik munosabatlarining 
butun majmuini ham o’z ichiga qamrab oladi.
Mamlakatimizda cheklangan byudjet mablag’lardan manzilli foydalanish 
davlat byudjetini boshqarishni barcha bosqichlarining asosiy tamoyili desak 
mubolag’a bo’lmaydi. Zamonaviy sharoitda moliyaviy resurslardan samarali 
foydalanish zaruriyati davlat byudjeti mablag’larini iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy 
sohalarga maqsadli taqsimlanishining doimiy nazoratini talab qiladi.
Moliyaviy nazoratning asosiy vazifalaridan biri - moliyaviy resurslarning 
holatini nazorat qilishdan iborat. Moliyaviy nazorat davlat byudjeti oldidagi 
majburiyatlarning o’z vaqtida va to’liq ijro etilishini, davlat markazlashgan pul 
jamg’armalaridan foydalanishga doir moliyaviy operatsiyalarning to’g’ri amalga 
oshirilishini tekshirishni nazarda tutadi
.
«Albatta, Davlat byudjeti o’lchovsiz emas, 
mablag’larni qattiq tejash, belgilangan maqsad uchun va oqilona ishlatishni 
ta’minlash zarur. Bu – hammaga ravshan va rad etib bo’lmaydigan haqiqat»
52
.
Moliyaviy nazorat tizimi-nazorat qilish sub’ektlari, nazorat ob’ektlari hamda 
nazoratni amalga oshirish shakllari, usullari hamda vositalarini o’z ichiga oladi. 
Moliyaviy nazorat tizimi o’z tarkibida - sub’ektlar (nazorat qiluvchilar), ob’ektlar 
(nazorat qilinuvchilar), nazoratning usul va vositalarini birgalikda jamlaydi. 
Boshqacha qilib aytganda, 
moliyaviy nazoratning ob’ektiga 
moliyaviy 
resurslarning 
harakati, 
shakllanishi, 
foydalanishdagi 
taqsimlash 
usullari, 
shuningdek, iqtisodiyotining barcha tarmoqlaridagi jamg’arma shaklidagi pul 
resurslari ham kiradi.
Barcha demokratik davlatlar davlat moliyaviy nazorati muhim bo’g’inini qonun 
chiqaruvchi hokimiyat tizimi bo’yicha nazorat organi deb hisoblash qabul qilingan. 
Odatda, barcha mamlakatlarda davlat mablag’larini xarajat qilish ustidan parlament 
nazorati maxsus institutlari mavjud. AQShda Kongressning Bosh byudjet-nazorat 
52
Mirziyoyev Sh. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik 
qoidasi bo’lishi kerak. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimizni 2016 yilda 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim 
ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi. \\ Xalq so’zi. 
2016 yil.

---

111 
boshqaruvi mavjud, Rossiyada Rossiya Federatsiyasi Hisob palatasi ishlab turibdi. 
Buyuk Britaniyada bunday institut-Milliy nazorat-taftish boshqarmasi deb ataladi. 
Kanadada-Bosh 
taftishchi 
mahkamasi, 
Frantsiyada-Hisob-kitoblar 
sudi, 
Shvetsiyada-Milliy taftish byurosi shunday muassasalardan hisoblanadi. Avstriya, 
GFR, Frantsiya, Vengriyada bundestag va parlament huzurida Hisob palatalari 
ishlab turibdi. Parlament nazorati institutlaridan tashqari, ko’pgina mamlakatlarda 
ijroiya hokimiyati tizimi bo’yicha nazorat yoki hukumat nazorati deb ataladigan 
nazorat hamda davlat boshlig’i huzurida moliyaviy nazorat organlari (Prezident 
nazorati) faoliyat ko’rsatmoqda. Rossiya Federatsiyasida bu - federal vazirliklar va 
idoralardagi nazorat-taftish xizmatlari tizimidir. Mazkur tizimga Rossiya 
Federatsiyasi Moliya vazirligi Davlat moliyaviy nazorati va audit departamenti, 
Rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligi Federal G’aznachilik Bosh boshqarmasi, 
Rossiya Federatsiyasi Soliq va yig’imlar vazirligi, Rossiya Federatsiyasi Davlat 
bojxona qo’mitasi, Rossiya Valyuta va eksport nazorati Federal xizmati, Rossiya 
Bankining bank nazorati departamentlari, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Bosh 
nazorat boshqarmasi (Prezident nazorati) kiradi. Rivojlangan mamlakatlarda 
parlament, prezident va hukumat nazorat-taftish tizimlari parallel ravishda va bir-
biri bilan uzviy bog’liq holda faoliyat yuritadi. 

---

112