Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

Шахсий жамғариб бориладиган пенсия хисобварақларида
маблағларни шакллантириш манбалари
Жамғариб бориладиган
мажбурий пенсия 
бадаллари
Жамғариб бориладиган
ихтиерий пенсия 
бадаллари
Шахсий жамғариб
бориладиган пенсия 
хисобвараклари
маблағларига хисоблаб
чиқилган фоизлар
Қонун ҳужжатларида зид
бўлмаган бошка
маблағлар
7.5.-rasm. 
Shaxsiy 
jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlarida 
mablag’larni shakllantirish manbalari
1
 
 
Jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari - shaxsiy jamg’arib boriladigan 
pensiya hisobvarag’iga majburiy tartibda kiritiladigan pul mablag’laridan iborat
. 
Jamg’arib boriladigan pensiya tizimida hisobga olinayotganda fuqarolarga Xalq 
banki umrbod qilib belgilanadigan, doimiy shaxsiy tartib raqamli shaxsiy 
jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlari ochadi.
Mamlakatimizda nodavlat pensiya jamg’armalarining huquqiy asoslarini yaratish 
va amaliyotga joriy etish natijasida bu boradagi iqtisodiy islohotlarning ko’lami 
1
O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya taminoti to’g’risida» gi Qonuni. 2004 
yil. 2 dekabr. 

---

263 
yanada chuqurlashadi. Bu esa, o’z navbatida, mamlakatimiz bank-moliya tizimi 
moliyaviy 
barqarorligini 
mustahkamlaydi 
va 
iqtisodiyotning 
strategik 
tarmoqlardagi investitsion loyihalarni amalga oshirishda yana bir turtki vazifasini 
bajaradi. Investitsiya faoliyatini boshqarish davlat va yirik banklar aralashuvini 
ham taqozo etadi. Vaqtinchalik bo’sh bo’lgan moliyaviy resurslar sohalar, 
tarmoqlar, yuridik va jismoniy shaxslardan zarur sohalarga oqa boshlaydi. 
Oqibatda esa butun iqtisodiyotda umumiy investitsion faoliyat rivojlanadi. 
Mamlakatimizda 
fuqarolarning 
jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti 
mablag’lari ham muddatiga ko’ra «uzun» moliyaviy resurslar sifatida qaraladi. Ish 
beruvchi tomonidan xodimga ish haqi hisoblanadi, uni to’lash bilan bir vaqtda 
jamg’arma hisobiga tegishli summa o’tkaziladi. Hozir kunda jamg’armani 
shakllantirishda fuqarolar-ning ixtiyoriy badallar ulushi sezilarisiz salmoqqa ega, 
shu jihatidan jamg’ariluvchi tizim yanada takomillashtiriladi.
Jahon tajribasida hech bir davlatda to’liq jamg’ariladigan yoki taqsimlanadigan 
pensiya ta’minoti mavjud emas. Qayd etish lozim-ki, barcha pensionerlarning 
yashash minimumini ta’minlashga qaratilgan tadbirlarni takomillashtirish 
natijasida pensiya ta’minotining umumiylikka ega bo’layotganligini ko’ramiz. 
Umuman olganda, jahon tajribasida pensiya ta’minoti tizimi nazariy jihatdan ikki 
yirik guruhga ajratiladi :
1. O’rnatilgan to’lov tizimi (Defined Benefit - DB).
2. O’rnatilgan badal tizimi (Defined Contribution - DC).
O’rnatilgan to’lov tizimida pensiya ta’minoti ishtirokchilari muayyan hajmdagi 
pensiya va nafaqalar bilan ta’minlanishi kafolatlanadi. Mazkur holatda to’lov 
miqdori aktuar hisoblar ѐrdamida oxirgi yildagi mehnat faoliyati uchun ish 
haqlari va oldingi staji asosida hisoblanadi. Pensiya to’lovi pensionerning umri 
davomida annuitet shaklda amalga oshirilib boriladi. O’rnatilgan badal tizimida 
pensiya to’lovining miqdori oldingi to’langan badallarning hajmiga bog’liq 
bo’ladi. Bu borada, ushbu turdagi pensiya fondining mablag’laridan investitsion 
faoliyat yordamida olingan daromadlar ham pensiya miqdorini oshirishi mumkin 
yoki aksincha. Mazkur tizimda har bir ishtirokchi alohida hisobraqamga ega 

---

264 
bo’ladi va unda badallar jamg’arib boriladi. Ushbu tizimning farqli 
xususiyatlaridan biri pensiya to’lovlarini olishda riskning mavjudligidir. 
Fikrimizcha, pensiya ta’minoti tizimi funktsiyalaridan kelib chiqib aytish 
mumkin, mamlakatda yaratilgan iqtisodiy qiymatni taqsimlash (o’rnatilgan to’lov 
tizimi), jamg’arish (o’rnatilgan badal tizimi) jarayonlari yuzaga keladi. Shu 
boisdan, pensiya ta’minoti tizimini rivojlantirishda mazkur unsurlarni inobatga 
olish zarur. 
Jamg’arib boriladigan pensiya jamg’armasi mablag’larini shaklantirishning 
nazariy asoslari, ijtimoiy siyosatda mazkur jamg’armaning ahamiyati jamg’arma 
nazoratiining huquqiy-me’yoriy asoslarini qayta ko’rib chiqishni taqozo qiladi.