“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

4.
 
Markrting 
psixologiyasida 
reklamaning mohiyati. 
 

---

135 
 
85-rasm 
Xaridor qaroriga uning 
yoshi, kasbi, iqtisodiy 
holati, yashash tarzi, 
shaxsiyati, o’zini 
anglashi kabi shaxsiy 
faktorlar ta’sir qiladi. 
 
 
Misol  uchun  “Axioms  Personix”  kompaniyasi  Amerika  fuqarolari  hayot 
bosqichlariga qarab ularni 70 ta iste’molchi segmentiga va 21 ta hayot bosqichiga 
bo’lgan  holda  guruhlarga  ajratadi.  “Axioms  Personix”kompaniyasi  hayot 
bosqichiga qarab guruhlarni, boshlang’ich, qabul qiluvchilar, pul va karyera, oila, 
o’tish davri, oltin davr kabi nomlar bilan nomlab chiqqan. Qabul qiluvchilar guruhi 
o’z  ichiga  yosh,  serg’ayrat,  ijtimoiy  hayotda  faol  sport  bilan  shug’ullanuvchi 
insonlarni olsa, o’tish davri kam daromadlilikdan barqarorlik, daromadli  hayotga 
o’tayotgan, oila qurishni ko’zlayotgan insonlarni o’z ichiga kiritadi.
59
 
Marketing faoliyati davomida asosiy iste’molchilar talablarini batafsil va to‘la 
o‘rganishni, ushbu talabni qondirish, sotishning jarayonini  o‘stirish va tadbirkorlik 
faoliyatida  umumiy  samaradorligini  oshirish  maqsadida  talabni  shakllantirish  va 
rag‘batlantirishni  hal  qilishni  ko‘zda  tutadi.  Ushbu  maqsadga,  birinchi  navbatda, 
kommunikatsion siyosat deb nomlangan tizim javob beradi, reklama uning tarkibiga 
bozorga ta’sir qiluvchi kompleks choralar sifatida kiradi. 
Har bir insonning shaxsiyati uning his tuyg’ulariga, xaridor xulqiga bevosita 
ta’sir o’tkazadi. Shaxsiyat bu insonni farqlantiruvchi ruxiy xususiyatdir. Shaxsiyat 
ko’pincha  o’ziga  ishonch,  kirishimlilik,  ko’nikuv-chanlik  kabi  insonlarning  o’ziga 
xos  husuiyatlarini  o’z  ichiga  oladi.  Shaxsiyatni  o’rganish  insonlarning  turli  xil 
mahsulot  va  brendlarga  bo’lgan  qarashi,  iste’molchi  xuqlini  o’rganishda  foydali 
bo’lishi mumkin.
 
Asosiy  fikr  shuki,  brendlar  ham  o’zida  shaxsiyatni  aks  ettiradi  va  shuning 
uchun iste’molchilar o’z shaxsiyatiga to’g’ri keluvchi brendlarni tanlashga urinadi. 
Brend individualligi bu shaxs va brend o’ziga xos husuiyatlari jamlanmasidir. Bir 
tadqiqotchi,  brend  individualligining  besh  turi  mavjudligini  aniqlagan  bo’lib,  ular 
Samimiylik  (haqiqatgo’y,  xush-chaqchaq),  ruxlanish(jasur,  matonatli),  qobiliyat 
(ishonchlilik,  donolik  va  muvaffaqiyatlilik),  nafslilik  (o’ziga  jalb  etuvchi), 
bardoshlilik  kabilarni  o’z  ichiga  oladi.Sizning  shaxsiyatingiz  nimani  iste’mol 
qilishingiz,  qanday  ko’rsatuvlarni  ko’rishingiz  va  qanday  qarorlarni  qabul 
qilishingizga ta’sir o’tkazadi. 
 
Ko’p  mashhur  brendlar  ayni  bir  xususiyat,  masalan  Ford  kompaniyasi  
“mustahkamlik”,  Washington  Post  kompaniyasi  “qobiliyat”,  Metod  kompaniyasi 
                                                 
59
 Phillip Kotler, Gary Armstrong. Marketing asoslari. 15-nashr. Darslik. “Pearson Education Limited” nashriyoti. 
2014 yil. 169-b. 
 
 

---

136 
 
“samimiylik”,  Gucci  kompaniyasi  “nafislik”  bilan  bog’lanadi.  Jumladan,  ushbu 
brendlar shu xususiyat-larga ega bo’lgan haridorlarni ko’proq o’ziga jalb etadi.
60
 
Reklamaning muhim elementlaridan - sotishni rag‘batlantirish vositasi, servis 
siyosati,  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  va  shaxsiy  sotishlar,  ko‘rgazmalar  va  yarmarkalarda 
ishtirok etish, tovar belgisi, o‘rash-joylash, ishlab chiqa ruvchilar va iste’molchilar  
o‘rtasida  shaxsiy  munosabatlarning  shakllanishi,  ommaviy  axborot  vositalari  bilan 
ishlash va boshqalarni o‘z ichiga oladi.