Kasbiy pedagogika

S o ‘fiylik t a ’limoti 
VIII asr oxiri va IX asr boshl ari da pay do bo' l i b.
butun m us ul mo n maml akat l ari. shu j u m l a d a n , M o v ar o u n n ah r d a
h a m keng tarqalgan. So' fiylik butun Sharq m a ’naviy hayot ida inson 
kamol ot i xususidagi g ' oy a la r n i n g shakllanishida m u hi m rol o' y n a yd i.
So' fiylik m u s u l mo n sharqi xalqlarining k o ' p asrlik m a ’naviy 
hayot i ni ng g 'o y a vi y asosini belgilab bergan t a ’limot bo' l ib m a y d o n g a
chiqdi. U ilohiy poklik va insoniy go' zal li kni idrok etish yo' l i . haq va 
haqiqatni h i mo ya qilish vositasi b o' li b xi zmat qildi.
XI asrda X o r a z m d a ilm-fan t araqqiy etadi. X o ra zm shohi M a ’mun
II o ‘z sar oyiga zabardast olimlarni t akl i f etadi. U tashkii etgan «Bayt- 
ul -hi kma» - D o n i s h m a n d l a r uyi tarixda « Ma ' mu r i aka demi yas i » 
deb n o m qoldirgan. Bu a k a d e mi y a ni n g rivoj topi shida A b u Rayho n 
Beruniy, A b u Ali ibn Sino, tarixchi Mi s kavayx . riyoziyotchi Ab u 
N a s r ibn Iroq, f a y l a s u f A b u Sahl al-Masixiy, tabib Abu l x ay r X a m m o r
kabi ol i mi ar ilmiy ijod bilan s hug' ul l anganl ar. Leki n toj-taxt uchun 
kurash natijasida bu ilm dargohi o ' z faoliyatini t o' xtatib, ol i mi ar 
t arqab ketadi.
M o v a r o u n n a h r v a X u r o s o n d a l X asrlarga kelib m a ’naviy ko't aril i sh 
Sharq Renessansi - U y g ' o n i s h davrini ng bos hl ani shi ga olib keldi.
M o v a r o u nn ah rd a ilm-fan va m a ’rifat sohasi da o ' z xizmatlari bilan 
d u ny og a m a s h h u r bo ' l g a n f a y l as uf va munaj j im, mat emat i ka, fizika, 
tibbiyot, tarix. til va adabiyot, p eda gog i ka s ohasi da ilmiy merosi bilan 
n om qoldirgan M u h a m m a d M u s o al -Xorazmi y, Abu N a s r Forobiy. 
A h m a d al-Farg'oniy, Abu Rayhon Beruniy, A b u Ali ibn Sino kabi qo- 
rnusiy ol i mi ar faoliyat olib bordilar. Q om us i y ol i mi ar o ’z ilmiy me- 
rosi da t a ’l i miy-axloqiy asarlar yar at i shga h am katta e ’tibor berib, bu 
asarl arda ilgari surilgan g ' o y a l a r i nsonning ha m aqliy, ham axloqiy, 
estetik va j i smo ni y j i ha t da n kamol topishida, p eda gogi k fikr taraqqi- 
votida katta a h a mi ya t ga ega bo'ldi.

---

VII—XII asrlar d a v o m i d a Ma r ka z i y Os i y o d a madan i ya t , ilm-fan 
beqi vos rivojlana bordi. Ayniqsa, aniq fanlarga qiziqish keski n orta 
boshladi. 0 ‘sha tarixiy davr da al -Xorazmi y, Forobiy, al - F ar g ‘oniy, al- 
Beruniy, ibn Sino, az -Za m a x sh a ri y singari q o m u s i y ol iml ar duny og a 
keldi. Ular bilan y o n m a- y o n duny ov iy ilmlar tug' i l di. O ' s h a ul ug'
mut afakkir lar inson m a ' n a v i y va t afa kkur d unyos i ni boyitishda, 
insoniyat ongini. m a d a n i y - m a ’rifiy qarashlarni o ’stirishda o ‘z davr ida 
va keyi nchal ik ha m asosiy rol o' ynadil ar . inson k a mo l ot ig a doir 
bcqi yos t a ’limotni yaratdilar.
Forobiy t a ’lim tarbi yaga b a g ' i s h l an g a n asarlarida t a ’lim-tar- 
biyani ng muhi ml igi , u nd a ni mal arga e ’tibor berish zarurligi, t a ’lim- 
t arbiya usullari va uslubi haqi da fikr yuritadi. «Fozil o d a m l a r shahri», 
« B a x t saoda t ga erishuv t o' g' r i si d a » . «Ixs o-a l -ul um», «Il ml arni ng 
kelib chiqishi», «Aql i na' nol ar i t o ‘g ‘risida» kabi asarlarida ijtimoiy- 
t arbiyaviy qarashlari o ’z ifodasini topgan. Yuqori da k o ' r i b o' t il gan 
mut afa kki r l a rni ng j ami y a t d a g i t a ’l i m-tarbi ya va k as b- h u n ar egal- 
lashga asos b o ' l g a n bar cha yangi g' oy a l a r i , m a d a n i y a t va fanga 
rivojlanish davridagi kasbiy t a' li m tajribasi hisoblanadi.