Kasbiy pedagogika

N azorat savollari:
1. Kasb-hunar t a ’imini bevosila ishlab chiqarish jarayonlari bilan bog'lash
qanday amalga oshiriladi uning m azmuni nimalardan iborat?
2. Ta 'limini ishlab chiqarish orqali amalga oshirishning qanday asosiy shakllari
bar, uning mazmuni nimalardan iborat?
3. О 'rta-maxsus, kasb-hunar ta ’limi bitiruvchilar ishlab chiqarish moslashuv-
chanligining mazmuni nimalardan iborat?
4. О 'rta-maxsus, kasb-hunar ta'lim i bitiruvchilar ishlab chiqarish moslaslmv-
chanligi qanday amalga oshiriladi?

---

I ll B O ‘LIM . KASB TA’LIM I M U A SSA SA L A R IN I
BO SH Q A R ISH
17-BOB. K A S B -H U N A R TA’LIMINI B O SH Q A R ISH
Tayanch iboralar: boshqaruv tizimi, boshqaruv organlari, boshqarishning ilmiy
asoslari. boshqarish tamoyillarini, x o ja lik n i rejali yuritish, kadrlarni to 'g 'r i tan-
lash, sohasida yagona davlat siyosati. uslubiy ta 'minlash, nizom. uslav, о quv-tar-
biyasi ishlari. ilm iy-uslubiy ishlar.
17.1. 0 ‘rta maxsus kasb-hunar ta ’limi muassasalarini
boshqarishning um um iy va ilmiy asoslari
M ustaqil O 'z b e k is to n davlatini har to m o n la m a rivojlantirish, 
iqtisodiy m ustaqilligini t a ’m inlash k o ‘p jih a td a n z a m o n ta la b ig a ja v o b
beradigan rahbar va m u taxassislarni tayyorlash sifatiga b o g 'liq . B o z o r 
iqtisodivoti sh aroitida b o sh q aru v kadrlarini tay y o rla sh d a oliy t a ’lim 
m u assasalarining roli katta, albatta. K asbiy oliy t a ’lim ning asosiy 
m aqsadlaridan biri. b o zo r m unosabatlari sharoitida ishlay olad ig an
m alakali kadrlarni tayyorlash, y a 'n i o 'q u v c h ila r d a z a m o n a v iy fikrni 
shakllantira o ladigan, x o ’ja lik yuritish va bo sh q aru v d a y a n g ic h a usul- 
larni q o ’llay o ladigan, shun in g d ek , rahbarlik s a n 'a ti sirlarini o T g a n a
oladigan darajad a n az ariy va am aliy bilim lar berishdan iboratdir.
Barcha sohalardagi islohotlarni am alga oshirishda boshqaruv appa- 
ratining roli m u h im aham iyatga ega. B oshqaruv apparatining tuzilishi 
deganda, b o s h q aru v apparati v a ular orasidagi b o g ‘lanish tushuniladi. 
B oshqaruv apparatin in g tarkibi bir-biri bilan b o g 'la n g a n ten g huquqli 
birikm alar va bo'gM nlar bilan to 'ld irilish i uning tizimi deyiladi.
237

---

Tashkiliv qism bu b oshqaruv tizim ining asosiy tarkibiy qismlat idan 
biri b o 'lib, boshqaruvchi tizim, subyekti tashkiliy tuzilishining shakli 
demakdir. U boshqaruv tizimining negizi sifatida m a y d o n g a chiqadi 
va k adrlar bilan boshqarishni tashkil qilish rasm iy qoidalarini tartibga 
soladi. A na shuning uchun ham uning boshqaruv tizim idagi roli 
benihoya kattadir.
0 ‘zbekistonda boshqarishning ilmiy asoslari pay d o b o 'lishi, 
o 'z in in g chuqur tarixiy ildizlariga ega bo'lib, uning asosiy tam oyillari 
X I I I - X I V asrlarga kelib O 'r ta Osiyo A m ir T em u r hukm ronligi 
davrida toMa shakllangan edi. Bu davrda yuqori intizom , ijtim oiy hi- 
m o y a va oliy darajadagi boshqarish tizimiga ega boMgan d a vlatning 
b u n yodga kelishi o 'r ta asr davridagi boshqarish uslublari o 'z id a eng 
ilg‘or g ;oyalarni m ujassam lashtirilganidan darak beradi. B oshqaruv 
tizim ining samarali tashkil etilishi, uning insonparvarlik, kasbiy va 
ratsional usul bilan tashkil etilishi. uning negizida inson m anfaatlari 
yotganligi, davlat siyosatining boshqaruvga ijobiy ta'siri d u n y o d a
b uyuk davlat paydo boMishiga sabab bo'lgan.
M a ’lumki, boshqarish deb, k o ‘zda tutilgan m aq sad u c h u n qi- 
linadigan harakat tushiniladi. H ar qanday boshqarish asosida k o 'z -
da tutilgan m aqsad yotadi. B oshqarishda b o shqaruvchi tizim va 
boshqariluvchi tizim ga am al qilinadi. S hunday ekan, boshqarish biror 
bir tizimni ikkinchi bir tizim ga o 'z g artirish g a aytiladi. B osh q aru v c h i 
tizim boshqariluvchi tizim g a ta 'sir k o 'rsa tis h d a am al qilishi kerak 
b o 'l g a n qonun qoidalarga boshqarish tam oyillari (prinsiplari) deb 
ataladi.
Y uqoridagilardan kelib chiqqan holda, bosh q arish n in g quyidagi 
tam oyillarini keltirish m u m k in va u tam oyillar bozor iqtisodiyoti 
sharoitida ham amal qiladi:
1. D em o k ratik tamoyili.
2. Siyosiy rahbarlik tam oyili.
3. X o ‘jalikni rejali yuritish tamoyili.
4. Ilmiylik tamoyili.
5. Kadrlarni t o ' g ’ri tanlash tamoyili.
238

---

B osh q arish n in g tam oyillari bilan birga uning vazifalari ham
m avjud. B osh q arish n in g vazifasi kishilarning su b yektiv faoliyatini, 
birinchi nav b a td a boshqarish sohasidagi faoliyatini ob y ek tiv qo- 
nunlarning talablariga ana shu q o n u n la r belgilab b eradigan pro- 
gressiv tenden siy a la rn in g talablariga m u v o fiqlashtirishda n iborat. 
S hu sababli iqtisodiy qonunlarn in g m ohiyatini, ularni am al qilish 
sharoitini bilish xalq x o ‘jalig in in g h a m m a bo sq ich larid a ilmiy asosda 
boshqarishni tashkil etishning eng m u h im om ili hisoblanadi. S h unday 
eka n boshqarishning quyidagi vazifalari (funksiyalari) am al qiladi:
1. Rejalashtirish;
2. M uvofiqlashtirish;
3. Ishlab chiqish;
4. 0 ‘zgartirish kiritish;
5. N a z o ra t qilish.
0 ‘zb e k isto n d a t a ’limni boshqarish tizimi d avlat x arakteriga 
ega. Bu ja r a y o n g a h a m m a bab-baravar, shuningdek, h u k u m a tn in g
m ahalliy organlari vakillari ja lb etiladi. Ish b ilarm o n doiralar, j a m o a t
tashkilotlari va fondlar t a ’Iimini b o sh q a rish d a ishtirok etm aydilar. 
U larning ishtiroki ta'lim in i m oliyaviy va m o d d iy jih a td a n t a ’min- 
lashga m a ’lum darajada im koniyat tu g 'd irg a n b o ‘lur edi.
T a ’lim tizim ini davlat to m o n id a n bosh q arish 0 ‘z b e k is to n Res- 
publikasining « T a’lim t o ' g ‘risida»gi Q o n u n in in g (1 9 97-yil) 3-m od- 
dasida, b e lgilangan t a ’lim sohasida dav lat siyosatining asosiy ta- 
m oyillariga m uvofiq am a lg a oshiriladi. 0 ‘zbe k isto n R espublika- 
sining « T a’lim t o ' g ‘risida»gi Q onunida, 0 ‘z b e k isto n d a t a ’lim soha- 
sini boshqarish respublika tasarrufidagi y u qori h u k u m a t v a uning 
boshqarish organlari h a m d a m ahalliy h u k u m a t va un in g boshqarish 
organlari tom o n id a n am alg a oshirilishi k o ‘rsatilgan.
0 ‘rta m axsus. kasb -h u n ar t a ’Iimini boshqarish resp u b lik a qonun- 
lari belgilaydigan v akolatlar doirasida fa oliyat k o ‘rsatuvchi davlat 
organlari to m o n id a n am a lg a oshiriladi.