Kasbiy pedagogika

18.2. Pedagogik jamoa - ta’lim muassasasini
boshqarashning obvekti
O 'q u v -ta rb iy a v iy jara y o n n i boshqarish p edagogik j a m o a fa o ­
liyatini tashkil lashtirish orqali am alga oshiriladi. Shu sababli o 'q u v
m uassasasini boshqarishning asosiy obyekti p edagogik j a m o a hisob- 
lanadi.
Ijtimoiy boshqaruvning asosiy m ohiyati quyidagi ikki m asalani 
y e c h ish g a qaratiladi: p edagoglar faoliyatini y o ‘naltirish va uni faol- 
lashtirish. Birinchi masalani hal qilish boshqaruv subyekti x o d im la r 
faoliyatini talab e tila d ig a n y o 'n a lis h g a s o lu v c h i m axsus dasturni ishlab 
chiqish oi'qali am alga oshiradi. Ikkinchi m asalani hal etish shaxsning 
hissiy-ijtim oiy talablari (m oddiy va m a ’naviy, j a m o a d a g i ijtimoiy- 
p sixologik muhitni yaxshilash, m ehnatni tashkillashtirishning sam a- 
rali yoMlarini ishlab chiqish)ni r a g ‘batlantirishga qaratilgan qulay 
sharoitlar yaratish orqali am alg a oshiriladi.
P e dagogik faoliyatni faollashtirishda boshqaruv dasturining sifati, 
y a ’ni, uning aniqligi, real sharoitga asoslanganligi, pirovardida 
yuqori natija berishi, ishlanganlik darajasi ham m uhim a h a m iy a tg a 
ega b o 'lad i. Har bir sohaga oid dasturlar alohida x ususiyatlarga ega 
boMadilar, biroq ularning b archasida quyidagi qonu n iy at kuzatiladi: 
bajariladigan ish qay darajada k o 'p r o q ijodiy m ehnatni talab qilsa. 
ja m i y a t shu darajada insonparvarlashib v a d em okra tla shib boradi, 
ch e k la sh lar qay darajada kam b o 1 Isa. tashabbuskorlik asosida ishlash 
darajasi ortib boradi.
18.3. Pedagogik faoliyatni boshqarish dasturi
U sh b u q onuniyat o 'q itu v c h ila rd a n tashabbus, m ustaqil qaror 
chiqara olish ham da o 'z vazifasiga ijodiy y o n dashuvni talab qiluvchi 
p e d a g o g ik faoliyatga ham taaluqlidir. Shu sababli b u s o h a d a bajarilishi 
q a t ’iy talab etiladigan direktiv dasturlarning kam roq q o i l a n i l i s h i
m a q s a d g a muvofiq b o 'ladi. Misol uchun. bunday dasturlarda ish
250

---

t a r t i bi ,
hujjatlarni yuritish v a m eh n at faoliyatining oxirgi natijasiga 
aniq talablarni belgilash orqali che k la n ish r o 'y berishi m um kin. 
T a’lim natijasiga nisbatan talab q a t ’iy belgilanadi va u davlat 
ta ’lim standartlarida rasm iylashtiriladi. P ed ag o g ik fa o liyatning sifat 
k o 'r sa tk ic ’ni esa, m o s ra v ish d a t a ’lim oluvchilar faoliy a tin in g ushbu 
talablar darajasiga m u v o fiqligida o 'z aksini topadi. D e m a k , direktiv 
boshqaruv d asturlaridan v o z kechish ped a g o g la rg a c h e k la n m a g a n
hajm dagi erkinlikning berilishini anglatm aydi. U s h b u y o ‘nalishda 
asosiy e ’tibor ta 'l i m ja r a y o n i m a z m u n i va usullaridan uning y akuniy 
natijasiga k o 'c h ir ilis h ig a qaratilgan.
B ajarilishining m ajburiyligi nuqtai nazaridan b o sh q a ru v dastur- 
larini inform ativ va direktiv turlarga ajratish m u m k in . Jum ladan, 
m atbuotda n a sh r e tiiayotgan turli ilm iy-usulik tav siy alar in fo rm a­
tiv dasturlar hisoblanadi va ularning bajarilishi m a jb u riy deb bel- 
gilanm aydi. P ed a g o g la r ulardan faqat o ‘zlari uchun z a ru r deb bilgan 
qism ini bajarish h u q u q ig a egalar. Inform ativ dastu rlar talablarining 
bajarishi to ' laligicha p e d a g o g n in g xohishi, ehtiyoj va istaklaridan kelib 
chiqib belgilanadi. D irektiv hujjatlarning bajarilishi m ajb u riy boMib, 
u tegishli tartibda n az o rat qilinadi. Jam iy a tim iz n in g d em o k ra tla sh ib
borishi natijasida inform ativ dasturlarga b o 'l g a n ehtiyoj ortib borishi 
kuzatilmoqda.
T a ’lim m uassasasini boshqarish konsepsiyasi k o 'p l a b boshqaruv 
g'oyalarini o 'z id a m u jassam lash tirg an tashkiliy m o d e l sifatida 
tasavvur qilish m u m k in .
F aoliyat nuqtai naz arid an yond ash ilg an d a , b o sh q aru v m odelida 
quyidagi tarkibiy unsurlarni k o 'rsa tish m u m k in : motiv, m aqsad, 
rejalashtirish, j o r i y axborotlarni tahlil qilish, qabul qilish, harakat, 
natijalarni baholash va tiz im g a tegishli tuzatishlar kiritish. B oshqa- 
ru vchanlik fa o liyatining m a z k u r u m u m p s i x o lo g i k tu z i lm a s i boshqaruv 
subyektlarining individual faoliyatiga qaratilgan b o 'lib , bu o ‘rinda 
boshqaruv jarayoni v a faoliyati h a m m a v aqt o ‘zaro m uvofiq holatda 
bo' ladi va m u o m a la q o n u niyatlari asosida o 'z a r o u y g ‘ unlashib boradi.
251

---

B o sh q a ru v j a r a y o n i dav riy x a ra k te rd a boMib, bu d a v rla rn in g
har biri o ‘z d av o m iy lig i, tatbiq etilish sohasi, v az ifalari v a o ‘z 
y e c h im ig a ega. B o s h q a ru v n in g alohida olin g an davrini q u yidagi 
ja ra y o n la rn i q a m ra b o lg an b o ‘gMn sifatida ta s a v v u r qilish m u m k in : 
ax b o ro tla rn i qabul qilish va ularning tahlili, b o sh q a r u v q a ro rin in g
qabul qilinishi, t a ’lim m u assasa si faoliyatini rejalashtirish, rejani 
bajarish uch u n ishni tashkil qilish, hiso b -k ito b , n a z o ra t ishlari va 
natijalarni tahlil qilish.