Kасбий ўз-ўзини англаш

1.2 ПСИХОЛОГНИНГ МАСЛАҲАТ БЕРИШЛАРИ

Психологик хизмат фаолияти ўқувчилар ақлий тараққиёти ва шахсий хусусиятларини диагностика қилишга, таълим тарбиядаги бузилишларнинг психологик сабабларини аниқлашгина қаратилмасдан, балки бундай бузилишларни йўқотиш ва олдини олишга қаратилади. Бундай психологнинг аниқланган четлашишларни коррекция қилишда фаол иштирок этиш зарурлиги келиб чиқади.

Психологик хизмат фаолиятини болалар, ёш ва педагогик психология, психокоррекция, психологик маслаҳат соҳасида умумий психологик ва махсус психологик билимлар олган мутахассислар томонидан амалга оширилади. Психологик хизматга жалб қилинган педагоглар бу мутахассисликни олиш учун махсус қайта тайёргарликдан ўтишлари лозим.
Психолог маслаҳат бериш ишларида қуйидаги ишларни олиб боради:

1. 
   Болалар, ўқитувчилар, талабалар таълим ва тарбияси билан шуғулланувчи барча шахсларга, жумладан маъмурият, директор, ректор, мудир, ўқитувчилар, мурабийлар, ота-оналар, ижтимоий ва жамоатчилик ташкилотлари, ходимларига аниқ яққол, маслаҳатлар бериш.
   
2. 
   Таълим, тараққиёт, тарбия, касб танлаш, муомала ва мулоқот сирлари, тенгдошлар ва вояга етганлар муносабати, масалан, дунёқараш, қобилият, иқтидор муаммолари юзасидан индивидуал, гуруҳий, жамоавий тарзда маслаҳатлар уюштириш.
   

3. Маъмуриятга, болалар, ўқувчилар, ўқитувчи ва ота-оналара таълим-тарбия масалалар бўйича, психик ўсиши хусусиятларига, шахс тақдири ва келажагини хал қилишда қатнашиши ва маслаҳатли фикр бериши лозим.
4. Ота оналарга боланинг психик ривожланиши хусусиятларини шахс сифатида шаклланиши, ўзаро муносабат мақомлари, бунда фарзандларнинг ёши, жинси, индивидуал-типологик хусусиятлари муаммоси бўйича илмий-амалий маслаҳатлар беради.
Мазкур ишлар ўқувчиларни мактабда ўқитиш давомида психологик – педагогик жиҳатдан чуқурроқ ўрганишга йўналтирилган бўлиб, уларнинг индивидуал хусусиятларини, таълим тарбиядаги нуқсонларнинг сабабларини аниқлашга мўлжаллангандир. Диагностик ишлар гуруҳий ёки индивидуал тарзда ўтказилади. Бу аснода амалий психолог қуйидаги вазифаларни бажаради.
Ёш давр тараққиёти мезонларига мувофиқлигини аниқлаш мақсадида психолог болалар, мактаб ўқувчиларини психологик текширувдан ўтказади, уларнинг даражаларини белгилайди. ўқувчиларнинг касбий йўналганлиги ва яроқлилигини диагностика қилади, уларнинг шахс хислатлар, иродавий сифатлари, ҳис – туйғулари, ўз-ўзини бошқариш имконияти, интелектуал даражасини текширади.
Маслаҳат бериш ишлари-амалиётчи психологнинг асосий фаолият турларидан биридир. Маслаҳат бериш ишлари ўқитувчилар, ўқувчилар, ота-оналар учун олиб борилади. Маслаҳат бериш ишлари индивидуал ва гуруҳий бўлиши мумкин. Амалиётчи психологлар иш тажрибасини умумлаштириш шуни кўрсатадики, ўқитувчилар кўпинча психологга қуйидаги муаммолар бўйича мурожаат қиладилар: турли фанлар бўйича ўқувчиларнинг ўзлаштиришдаги қийинчиликлар, болаларнинг ўқий олмаслиги ва истамаслиги, гуруҳда низоли вазиятлар, шахсий педагогик таъсирнинг натижа бермаслиги, ҳар хил ёшдаги болаларнинг тенгдошлари оила мулоқати ва болалар жамоасининг шаклланиши, касбий малакаларини ошириш йўллари, ўқувчиларнинг қобилиятлари, лаёқатлари, қизиқишларини аниқлаш ва ривожлантириш йўллари, ўқувчилар билан касбга йўналтириш ишларини олиб бориш.
Амалиётчи психологга ўқитувчилар ҳам мурожаат қиладилар:
Катталар ва тенгдошлари билан ўзаро муносабатни яхшилаш масалалари, ўз-ўзини тарбиялаш, касбий ва шахсий ўз-ўзини билиш, ақлий меҳнат ва хулқ-атвор маданияти ва бошқа муаммолар бўйича мурожаат қиладилар.
Психолог ўқувчилар билан бевосита алоқада уларда вужудга келган муаммоларни ҳал қиладилар. Бу тўғридан тўғри маслаҳат бериш деб аталади. Баъзан ўқувчиларга ва ота-оналарга ўқитувчиларнинг у ёки бу муаммолари бўйича маслаҳат беради, бу бавосита маслаҳат беришдир, бунда маълум қоидаларга амал қилишга тўғри келади. Маслаҳат бериш марказида ҳар доим психолог ва маслаҳат берилаётган шахснинг ўзаро таъсир жараёни, улар орасида ишончли ўзаро муносабатни ўрнатиш ётади. Бунда психолог – маслаҳат берувчи, ўкитувчи, ота-она – маслаҳат берилувчи, ўқувчи мижоз ролида бўлади.
Маслаҳат бериш – психологик хизматнинг асосий йўналишларидан биридир. Лекин психологик маслаҳат ўзи нималиги ҳақида ягона тушунча йўқ. Коллежлардаги ёки академик лицейлардаги психологи ишидан тубдан фарқ қилади. Психолог аниқ ўқув муассасасидаги ўқитувчилар ва ўқувчилар орасидаги муносабатнинг ижобий ва салбий томонларини ривожланадиган ижтимоий муҳитнинг ичида бўлади. У ҳар бир ўкувчи ёки ўқитувчининг ўзинигина эмас, шахслараро муносабатнинг мураккаб системасини ҳам кўради, бошқа иш турлари билан биргаликда вазиятни ҳал қилади.
Маслаҳат бериш ишини қуйидагича схематик тасвирлаш мумкин.
Психолог маслаҳат ўқитувчи

муаммолар
Сабабларни бола билан
Аниқлаш ўқувчи ишлаш

Юқоридаги усулда иш олиб борганда психолог ва ўкитувчи ўз соҳасини яхши билувчи мутаҳассислар сифатида намоён бўлади.

1. ўқувчи муаммолари бўйича уларнинг ҳамкорлиги билимларининг бирикувига имкон беради ва муаммоларни ҳал қилиш учун кенг ижодий имкониятлар яратади. Маслаҳат беришнинг асосий аҳамияти ана шунда.
2. Психолог ўқувчилар ва талабаларнинг психологик хусусиятлари, уларнинг қизиқиши, майли, илк иқтидори кабиларни ўрганади, мутахассис ва етук шахс сифатида шаклланишига ёрдам кўрсатади.
3. Мактабгача ёшдаги болалар, ўқувчилар, ҳунар билим юрти тингловчилари янги типдаги мактаб, олий ўқув юрти талабаларида учрайдиган ўқув малакалари ва кўникмаларини эгаллашдаги нуқсонлар хулқ-атвордаги камчиликлар, интеллектуал тарққиёт ва шахс фазилатларидаги бузилишларни диагностика қилади.
4. Бошқа соҳанинг мутахассислари билан биргаликда психик ривожланишлаги нуқсонлар хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда дифференциал диагностикани амалга оширади. Уқсонларнинг тиббий ва дефектологик табиатини аниқлайди. Ассойиал хулқ-атвор сабабларини ва шаклларини белгилайди. Гиёҳвандлик ва таксионманлик, алкоголизм, ўғрилик, дайдиликнинг ижтимоий психологик илдизларини текширади, омилларни таҳлил қилади.
5. Иқтидорли талабалар, ёш мутахассисларни танлашда иштирок қилиш илмий психологик тавсиялар ишлаб чиқиш ва унга асосланиб, уларга нафақалар белгилашда иштирок этади.