Касб ҳунар коллежларининг

Ходимларингизнинг
 
сотиш
 
кўникмаларини
 
такомиллаштиринг
 
Реклама
қилиш
ва
сотишни
рағбатлантириш
орқали
харидорларнинг
корхонангизга
эътиборини
тортдингиз
деб
ўйлайлик
. 
Товар
ва
хизматларингиз
ҳали
реализация
қилинмаган
. 
Товарни
қай
йўсинда
“
таклиф
қила
оласиз
”, 
бу
сизга
ва
ходимларингизга
боғлиқ
бўлади
. 
Сотувчининг
касбий
кўникма
ва
сифатлари
сизга
муваффақият
ёки
омадсизлик
келтиради
. 
Уларга
амал
қилиб
, 
сотиш
ҳажмини
орттириш
мумкин
бўлган
, 
бир
неча
маслаҳатларни
келтирамиз
. 
•
Ўз
истеъмолчиларингизни
ва
уларнинг
эҳтиёжларини
ўрганинг
; 
•
Истеъмолчиларга
хизмат
кўрсата
билинг
; 
•
Ўз
товарларингини
яхши
билинг
ва
уларни
тўғри
реализация
қилишни
билинг
. 
 

---

Бизнес
 
ва
 
тадбиркорлик
 
асослари
 
Ўзбекистон
-
Швейцария
 “
Касбий
 
кўникмаларни
 
ривожлантириш
” 
лойиҳаси
 (II-
босқич
)
129
 
Истеъмолчиларни
 
ва
 
уларнинг
 
эҳтиёжларини
 
билиш
 
Истеъмолчилар
одатда
бир
биридан
фарқ
қилади
. 
Мисол
учун
: 
•
Айрим
истеъмолчилар
нимани
ҳоҳлашини
ҳеч
қачон
билмайди
; 
•
Баъзилар
бошқаларга
ўхшашни
ҳоҳлашади
; 
•
Баъзилар
оригинал
бўлишни
ҳоҳлашади
; 
•
Баъзи
истеъмолчиларда
ҳеч
қачон
вақт
бўлмайди
; 
•
Баъзи
истеъмолчиларда
ҳар
доим
пул
етишмайди
. 
•
Истеъмолчини
 
тушуниш
- 
у
 
ўйлаётгандай
 
ўйлаш
 
қобилияти
. 
Истеъмолчиларга
 
хизмат
 
кўрсата
 
билиш
 
Биз
доимо
ўзимизни
мижозларимизнинг
ўрнига
қўйиб
кўришимиз
керак
. 
Сизга
қандай
хизмат
кўрсатишларини
ҳоҳлаган
даражангизда
мижозларингизга
хизмат
кўрсатишга
интилинг
. 
Сиз
қуйидаги
оддий
қоидаларга
риоя
қилсангиз
, 
ҳамма
нарса
амалга
ошади
: 
•
Харидорлар
 
билан
 
саломлашинг
. 
Уларни
 
исмини
 
айтиб
 
чақиринг
; 
•
Агар
 
сиз
 
битта
 
харидорга
 
хизмат
 
кўрсатаётган
 
бўлсангиз
, 
шу
 
пайтда
 
иккинчи
 
харидор
 
келиб
 
қолса
, 
келган
 
харидор
 
билан
 
саломлашинг
 
ва
 
унга
 
бир
 
неча
 
дақиқадан
 
кейин
 
ёрдам
 
беришингизни
 
айтинг
; 
•
Харидорга
 
юмшоқ
 
муомалада
 
бўлинг
, 
улар
 
ўзларини
 
кутилган
 
меҳмон
 
каби
 
ҳис
 
этишларига
 
имкон
 
беринг
, 
улар
 
сизнинг
 
муассасангизда
 
кўп
 
марта
 
бўлишдан
 
хурсанд
 
бўлишлари
 
керак
; 
•
Сабрли
 
бўлинг
, 
харидорнинг
 
сизга

саволлар
 
билан
 
мурожаат
 
қилиб
 
ўз
 
танловини
 
амалга
 
ошира
 
олишига
 
имкон
 
беринг
; 
•
Ҳар
 
доим
 
ҳалол
 
бўлинг
 
ва
 
ишонч
 
қозонишга
 
ҳаракат
 
қилинг
. 
Масалан
, 
товар
 
ёки
 
хизматингиздаги
 
яхши
 
сифатлар
 
ва
 
камчиликлар
 
ҳақида
 
маълумот
 
беринг
; 
•
Харидорларга
,
корхонангизга
 
келгани
 
учун
 
миннатдорчилик
 
билдиринг
; 
•
Рақобатчиларингизни
 
танқид
 
қилманг
. 
Ўзингизга
қандай
хизмат
кўрсатишларини
ҳоҳласангиз
харидорга
ҳам
ҳудди
шундай
эътиборли
хизмат
кўрсатинг
. 
Чунки
харидор
сиз
учун
энг
муҳим
одам
ҳисобланади
. 
 

---

Бизнес
 
ва
 
тадбиркорлик
 
асослари
 
Ўзбекистон
-
Швейцария
 “
Касбий
 
кўникмаларни
 
ривожлантириш
” 
лойиҳаси
 (II-
босқич
)
130
 
Ўз
 
товарларингизни
 
билиш
 
ва
 
уларни
 
сота
 
олиш
 
Сизнинг
истеъмолчиларингиз
товар
ёки
хизматлар
ҳақида
кўплаб
саволлар
бериши
мумкин
. 
Сиз
уларга
жавоб
бера
олишингизга
ишонч
ҳосил
қилинг
. 
Сиз
сотилаётган
товарни
яхши
билган
тақдирингизда
ҳам
уни
кўп
сота
олмаслигингиз
мумкин
. 
Бунга
сабаб
шуки
, 
ўз
маҳсулотингизни
қандай
намойиш
қилишни
ва
харидорга
афзаллик
ва
камчиликларини
етказа
билмайсиз
. 
Ҳар
бир
тадбиркор
амал
қилиши
керак
бўлган
асосий
қоида
“
Товарингни
сотиб
олиб
, 
мижоз
эга
бўладиган
фойдани
кўра
билишинг
ҳамда
ўз
товар
ёки
хизматингни
истеъмол
сифати
ва
хоссалари
билан
яхши
таниш
бўлишинг
керак
” 
 
 
Рекламанинг
 
ривожланиш
 
тарихи
 
 
Қадим
замонларда
одамлар
бошқаларни
ўз
хизмат
ёки
товарлари
ҳақида
хабардор
қилиш
усулларини
излаганлар
. 
Ўрта
ер
денгизи
мамлакатларида
археологлар
хунарманднинг
таклифларини
маълум
қилувчи
пештоқ
ёзувини
топганлар
. 
Римликлар
гладиаторлар
жангларини
ўтказилиши
ҳақида
деворларга
ёзишган
. 
Финикияликлар
ўз
товарларининг
афзалликларини
қоя
тошларга
битишган
. 
Буларнинг
барчаси
замонавий
ташки
рекламанинг
дастлабки
кўринишлари
эди
. 
Кейинги
реклама
“
Портлаши
” 
Америка
қўшма
штатларида
рўй
берди
. 
Америка
рекламасининг
отаси
Бенджамин
Франклин
ҳисобланади
. 
Унинг
газетаси
1729 
йили
энг
катта
адад
(
тираж
)
га
ва
колониал
Американинг
барча
газеталар
ичида
энг
кўп
миқдордаги
рекламага
эга
бўлди
. 
У
вақтда
Америка
саноати
ишлаб
чиқаришга
механизмларни
тадбиқ
этиш
бўйича
етакчилик
қилган
. 
Шу
сабабли
, 
ортиқча
товарлар
ҳосил
бўлди
ва
харидорни
хариднинг
зарурлигига
кўндириш
зарурияти
юзага
келди
. 1813 
йили
бошланғич
таълим
мажбурийлигини
киритилиши
, 
саводхонлик
даражасини
оширди
, 
бу
газета
ва
журналларнинг
оммавийлигини
ўсишига
олиб
келди
. 
Кейинчалик
радио
ва
телевидения
кашф
этилди
. 
Улар
рекламани
тарқатишнинг
аъло
даражадаги
воситасига
айланди
. 
Бугун
биз
реклама
ҳаётимизнинг
барча
соҳаларига
кириб
келганини
кўриб
турибмиз
. 
Бизга
ҳар
қадамимизда
янги
товарларни
кўрсатишяпти
, 
замонавий
хизмат
турлари
ҳақида
сўзлаб
беришяпти
, 
буларсиз
яшаш
мумкин
эмаслигини
сингдиришга
уринмоқдалар
. 
Рекламани
ривожланишнинг
навбатдаги
босқичи
– 
интернет
бўлди
. 
Рекламасиз
интернет
ресурс
(
заҳира
) 
ларини
учратиш
қийин
. 
Ҳамма
нарса
каби
рекламанинг
ҳам
меъёрда
бўлгани
маъқул
. 
 
Товарни
 
эмас
, 
айнан
 
Сизнинг
маҳсулотингизни
 
сотиб
 
олиб
, 
мижоз
 
эришадиган
 
фойдани
 
сотинг
 
 
 
 
Бизнес
 
тарихи
 

---

Бизнес
 
ва
 
тадбиркорлик
 
асослари
 
Ўзбекистон
-
Швейцария
 “
Касбий
 
кўникмаларни
 
ривожлантириш
” 
лойиҳаси
 (II-
босқич
)
131
 
8.3. 
Ходимларни
 
бошқариш
 
Ўз
ишингизни
ташкил
қилганингиздан
кейин
сизга
ходимлар
керак
бўлади
, 
чунки
сизда
ишни
мустақил
бажаришингиз
учун
кўникма
ва
вақт
етишмаслиги
юзага
келиши
мумкин
. 
Бу
эса
сизнинг
ўз
-
ўзидан
жамоа
раҳбари
бўлиб
қолишингизни
билдиради
. 
Сиз
ходимларни
бошқаришингиз
, 
уларнинг
олдига
вазифалар
қўйишингиз
, 
уларни
рағбатлантиришингиз
ва
уларга
иш
ҳақи
тўлашингиз
керак
. 
Мажбурий
равишда
меҳнат
бозорида
ўрнатилган
қонунлар
, 
қоида
ва
меъёрларга
риоя
қилишингиз
керак
. 
Ходимларни
ишга
ёллашни
бошлаш
учун
, 
сизга
керакли
барча
кўникмаларни
аниқ
тавсифлаб
беришингиз
керак
. 
Малакали
мутахассислар
сизнинг
жамоаингизни
асосини
ташкил
этади
. 
Бироқ
малакага
эга
бўлмаган
ходимларга
ҳам
иш
топилади
. 
Кенгайиб
бориш
билан
компаниянгизнинг
айрим
бўлимлари
учун
раҳбарлар
белгиланади
. 
Бироқ
, 
энг
бошидан
бошлаб
, 
айнан
сиз
ўз
ходимларингизни
бошқарасиз
. 
Айтишларича
, 
раҳбар
бўлиб
туғилиш
керак
экан
. 
Бироқ
, 
бу
фарқ
фақат
жанг
майдонидаги
қўшин
командири
учун
тўғри
. 
Бизнесда
эса
маълум
бир
қоидалар
мавжуд
. 
Уларга
риоя
қилиб
, 
раҳбарлик
кўникмаларига
эришишишингиз
ва
кейинчалик
уни
такомиллаштиришингиз
мумкин
. 
Раҳбарнинг
роли
шахс
, 
гуруҳ
ёки
бутун
фирманинг
ўз
вазифаларини
сидқидилдан
бажаришида
намоён
бўлади
. 
Раҳбар
ҳар
бир
ходимнинг
индивидул
хусусиятларидан
фойдалана
билиши
, 
унинг
қобилиятига
мос
келадиган
ва
маҳоратининг
ортишига
ёрдам
берадиган
масъулият
қисмини
юклаши
керак
. 
Раҳбар
гоҳида
ўзи
учун
мутлақо
нотаниш
ва
кутилмаган
муаммоларни
ҳал
қилишига
тўғри
келади
. 
Бундан
ташқари
, 
у
жамоа
фикрига
қулоқ
тутиши
, 
турли
фикрлар
, 
қарама
-
қаршиликлар
ёки
ўзаро
даъволар
юзасидан
тегишли
чоралар
кўриш
керак
. 
Акс
ҳолда
бу
жамоа
ва
компания
иши
натижаларига
ўз
салбий
таъсирини
кўрсатади
. 
Бизнес
концепциянгиз
ходимларингизнинг
қандай
кўникмаларга
эга
бўлиши
кераклигини
белгилашга
ёрдам
беради
. 
Ишлаб
чиқариш
билан
шуғулланувчи
корхоналарга
ишчилар
, 
хизмат
кўрсатиш
корхоналарига
, 
у
ёки
бу
хизматни
тақдим
этиш
соҳаси
мутахассислари
керак
. 
Бундан
ташқари
, 
ҳар
бир
корхона
майда
ёрдамчи
вазифаларига
чалғимай
, 
узликсиз
ишлаши
керак
. 
Шунинг
учун
корхонага
котиба
, 
иш
юритувчи
, 
ҳисобчилар
ва
бошқа
ходимлар
керак
бўлади
.
Бизнесингиз
амалга
ошириши
керак
бўлган
вазифаларни
санаб
ўтинг
. 
Ўзингиз
учун
, 
қайси
вазифаларга
, 
сизда
малака
ва
вақт
етишмаслигини
аниқланг
. 
Бу
вазифаларни
бажариш
учун
қанча
ходимлар
кераклигини
уларга
қўйиладиган
барча
талабларни
аниқланг
. 

---