Tayanch iboralar:
ko'rgazm ali qurol, nom oddiy ko'rgazm ali
qurol, m oddiy ko'rgazm ali qurollar, doska, sxema, tarqatiladigan
m ateriallar, proyektor, diagram m a, grafik.
1.
Ko‘rgazmali qurollar va ularni tanlash.
D arsni
tashkil
etishda ko'rgazm ali qurollar m uhim o 'rin tutadi. D id ak tik an in g
asosiy tam oy illarid an biri darsning ko'rgazm aliligini ta ’m inlash.
Ayniqsa, m eh n at ta ’lim ini o'qitishda ko'rgazm ali qurollardan foy
dalanish o'quvchilarga iqtisodiy kategoriyalarni, m uam m o larn i
o'rganishda k a tta yordam beradi.
K o'rgazm ali qurollar yordam ida o'quvchilar bir vaqtning
o'zida m uhokom a qilinayotgan savolni, axborotni ham eshitish,
ham ko'rish orqali qabul qilishi shubhasiz u larni puxta bilim
olish lar iga yordam beradi.
K o'rgazm ali qurollar xilm a-xil taraqqiyotining o'zi bir to
m ondan, fanni ch uq ur o'zlash tirish ni zaru r qilib qo'ysa, ik
kinchi to m o n d an , dars b erishning tu rli-tu m an
yangi uslublari
ko'rgazm alilikni oshirish, texnik vositalardan foydalanish, ularni
qo'llashni tak om illash tirish orqali bilim olishni osonlashtirish,
qiziqarli jarayonga aylantirishga yordam beradi. «Bilim olish ig-
nada quduq qazish bilan barobar» degan naql bejiz em as, chunki
u nihoyatda m ashaqqatli m ehnat. S abr-toqatni talab qiladi. Ta
biiyki yoshlarda energiya ko'p, sabr-toqat esa yetishmaydi.
Eng yuqori m alaka, tajribaga ega o'qituvchilar ham d a rs
dan ko'zlangan
m aqsadga erishish, o'quvchilarning m avzuni
puxta o 'zlashtirishlari uchun doim o auditoriyaga qarab, dars
m ash g'u lotini m a ’lum bir tartib d a avvaldan qanday tarzda, qay
si m etodlarni qo'llab o 'tk azish in i o'ylab qo'yishi, rejalashtirishi
kerak.
D arsning tuzilish i psixologik va pedagogik tam oyillarga ko 'ra
tashk il etilishi va d arsd a vaziyatning o'zgarishi, o 'q u v ch ilarn in g
tayyorgarligi va boshqa sabablarga ko 'ra m o s la s h is h im k o n i-
yatini beradigan ta rz d a b o 'lish i kerak. D arsni qanday tash k il
etishni rejalashtirish, yo'l ko'rsatuvchi y o 'llan m a ta rzid ag in a
bo'lishi m u m k in . U h am m a esh ik n i ochad ig an kalit em as. S a
babi: b irin ch id a n , o'quv xonalar, o 'q u v ch ilarn in g
darsga tayyor-
lanib kelishi, darsga faol qatn ash ish darajasi bilan sin fla r farq
qiladi. Ik k in c h id a n , m avzular b ir-b irid an farq qilib, m asalan in g
m a z m u n in i o chib berish d a tu rli u su lla r q o 'llash n i taq azo etadi.
180
U ch in ch id an ,
0
‘quvchilar jo n li m ush o h ad a y u ritu v ch ilar ekan,
a lb a tta b ir dars ik k in ch isid a n farq qiladi. K utilm agan vaziyat
so d ir b o ‘lishi m u m k in k i, u h a m alb a tta dars o ‘tishga ta ’sir q ila
di, d ars ta rk ib in i o ‘zg artirish g a olib keladi, b u n d a
0
‘qituvchi
m o h ir d irijo r orkestrni b o sh q argan day au d ito riy ani
b o shq arish i
kerak. L ekin ko‘rg azm alilik n i h a r qanday sh aro itd a ta ’m in lash
m u m k in .
D ars jarayonida so‘z bilan o ‘qituvchi to m o n id an yodga tu -
sh irish,
0
‘quvchilarning xayolida gavdalantirish m u m k in b o ‘lgan
ichki, xayoliy ko‘rgazm ali qurollar; adabiyot, san ’at asarlari, badiiy
film , badiiy asar q ah ram o n lari hayotida yuz beradigan tu rli vo-
qea, vaziyatlardan o datda keng foydalaniladi. H ar b ir darsn i bosh-
laganda eng avvalo o ‘qituvchi o ‘tilgan m avzuni o ‘qu vchilarning
yodiga tushiradi. Yangi m avzuni bo shlar ekan, o ‘quvchilar d iqqa
tin i unga jalb qilish, fik rin i yo‘naltirish uchun adabiyot, san ’at
asarlarin i yoki hayotda yuz bergan biror
voqeani gapirib berish
m u m k in . Bu yangi m avzuni o ‘rganishga o ‘quvchilar ru h i, kayfi-
yatini tayyorlaydi.
M ashg‘ulot jarayonida ko‘rsatib izohlash m u m k in b o ‘lgan
ko‘rgazm ali qurollar: jadval, sxema, plakat, ch izm a, d iag ram m a
va boshqalardan foydalanish
0
‘quvchilarning bilim ini pux talash -
tirish d a m u h im rol o ‘ynaydi.
D arsda doskani ishlatish ko‘p vaqtni oladigan, boshqa texnik
vositalardan foydalanishga im koni yo‘q auditoriyalarda plakat,
ch izm alard an foydalanish m aqsadga muvofiq. Jadval, sxema,
grafik, d iag ram m alard an foydalanish universal:
- avvaldan
slayd plyonkalarga chizib, texnik vositalar yor
d am id a ko‘rsatilishi;
- vatm an qog‘ozga chizib, texnik vositalardan foydalanish
u ch u n sharoiti yo‘q auditoriyada foydalanish;
— kserokopiyadan chiqarib, tarq a tm a m aterial sifatida foyda
lanish;
— disketga kiritib, kom pyuter orqali ko‘rish, ta h lil qilish m u m
kin.
Xullas, ko‘rgazm ali qu rollardan foydalanish darajasi keng,
ula rd a n qanday tarzd a, qanday m aqsadda foydalanish o ‘qituvchiga
bog‘liq.
0 ‘qituvchi ko‘rgazm aIi qurol ta n la r ekan, alb atta, avvalo,
m a ’ruzam i yoki sem inar d arsim i ekanligini hisobga oladi. Ik k in -
181
chidan,
qaysi mavzu, bu m avzuda o ‘qituvchi o‘quvchilar oldiga
nim a vazifa qo‘ym oqchi, m aqsadi nim a, m uhokam a qilinayotgan
m uam m oni yechishda ko‘rgazm ali qurol qanday yordam berishi
m um kinligini hisobga olib ta nlashi kerak.
M asalan, jadval raqam laridan m a ’ruzada biron gipotezani, il
gari surilayotgan fikrni tasdiqlash m aqsadida foydalanilsa, sem i
nar darsida masala yoki m ashq bajarganda foydalanish m u m
kin. Bunda ham ko‘rgazm ali qurollardan foydalanish darajasi
o ‘qituvchining mohirligi, fantaziyasiga b o g iiq .
Keyingi paytda darslarda tarqatm a
m ateriallardan foydalanish
tobora keng qo ilan ilm o q d a. Tarqatiladigan m aterialning m uhim
ijobiy tomoni shundaki, u bevosita o ‘quvchining q o iid a b o iib ,
uzoqdan ko‘rsatiladigan koi'gazm ali qurollarga xos kam chiliklar-
dan xoli.
Koi-gazmali
qurollarning
afzalligi
shundaki,
uni
dars
o iish n in g barcha shakllari, m etodlarida q o ila s h m um kin. Ayrim
m avzularni esa um um an nam oyish qilinadigan m ateriallarsiz,
koi-gazmali qurollarsiz o ‘tib b o im aydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
