|
9.3. Kasbga yo‘naltirishning tarbiyaviy yo‘nalishi
Reja:
1. Kasblar xarakteristikasi - professiogramma.
2. Kasbga yo‘naItirish ishlariga qo‘yiladigan talablar. M aktab-
larda tashkilotlarga ekskursiyalarni tashkil qilish, ommaviy ax-
borotlarning ahamiyati.
Tayanch iboralar: kasb xarakteristikasi, professiogramma, bo
zor iqtisodiyoti, m ehnatning turi, qo‘l m ehnati, mexanizatsiya-
lashtirilgan, avtomatlashtirilgan m ehnat, m ehnat predmeti va
mahsuloti, m ehnat tartibi, shaxsning irodaviy kasbiy o‘sish is-
tiqbollari, turdosh kasblar.
359
1. Kasb xarakterisíikasi
—
professiogramma.
To‘g‘ri kasb tanlash m ehnatning m azm uni, xarakterini iloji
boricha ko‘proq bilishni hamda bo‘lg‘usi m ehnat faoliyati ja ra
yonidagi munosabatlar xususida iloji boricha to'laroq m a’lumotga
ega bo‘lishni taqazo etadi. 0 ‘quv mashg'ulotlari, sinfdan tashqa
ri olib boriladigan turli ish formalari, ijtimoiy foydali, ishlab
chiqarish mehnati, mutaxassislar bilan bo‘ladigan uchrashuv va
suhbatlar, adabiyotlarni mustaqil ravishda o‘rganish va boshqa
shu singari tadbirlar kasb to‘g‘risida tegishli bilimga ega bo‘lish
manbaidir.
Kasb to‘g‘risidagi eng m uhim m anbalardan biri professio
gramma hisoblanadi. Professiogramma — kasbga berilgan xarak-
teristika bo‘lib, o‘sha kasb odam ning shaxsiy fazilatlari; aqliy,
psixologik, jismoniy va boshqa fazilatlariga qo'yiladigan asosiy
talablarni o‘z ichiga oladi.
Barcha professiogrammalar taxm inan quyidagicha sxema aso
sida tuziladi;
e kasbning nomi;
9 kasbning bozor iqtisodiyoti sharoitidagi ahamiyati va o‘rni;
e m ehnatning turi: qo‘l m ehnati, mexanizatsiyalashtirilgan,
avtomatlashti rilgan meh nat ;
9
m ehnat predmeti va mahsuloti;
® ish bajarish uchun zarur bo‘lgan bilim va mahorat;
e ish sharoitlari, ish joyi;
Э m ehnat tartibi (smenalilik, bir xillik va shu kabilar) va dam
olish tartibi;
® kasbning sog‘liqqa to‘g‘ri kelmasligi haqida tibbiy xulosa;
Э shaxsning irodaviy, ishchanlik va boshqa fazilatlariga qo‘yi-
1 a digan talablar;
9 kasbning shaxsga; uning umumiy madaniyat darajasining
shakllanishiga, aqliy qobiliyatlarining rivojlanishiga, xarakteriga
va shu kabi sifatlariga ko‘rsatadigan ta ’siri;
• kasb o‘rganish yo‘llari, ta ’lim muassasalarining xarakteristi-
kasi va ularga kirish shartlari;
• kasbiy o‘sish istiqbollari;
• turdosh kasblar.
H ar bir o‘sm ir o‘z mehnat yo‘li qanday boshlanishi to‘g‘risida
o'ylar ekan, o‘zi uchun m o‘ljallanayotgan kasbning profes-
siogrammasini tuzib chiqishi foydali bo‘ladi. Bunday ish unga
360
o‘zining bo‘lajak kasbi to ‘g‘risida ko‘proq narsalarni bilib olish,
o‘sha kasbga o'zining kasb jihatidan qay darajada mos kelishini
baholash imkonini beradi. Professiogramma tuzish siz o ‘zingizda
shakllantirishni _;,.)ki rivojlantirishni zarur deb hisoblayotgan
kasb jihatidan m uhim sifatlarni belgilab olishga yordam beradi
(ular professional rejaga asos qilib olinm og'i kerak). Professio
gram m a tuzayotgan vaqtda «Kasblar olami» ensiklopediyasidan
olingan maqolalardan, har xil so'rovnoma nashrlaridan foydala
nish m um kin. Amaliy xarakterga oid ba’zi m a’lum otlarni buyurt-
m achi korxona mutaxassislari bilan yoki kasbiy m aslahatchi bilan
o‘tkaziladigan suhbatlardan olish mumkin.
M asalan: «Stanoklar va avtom at liniyalarining sozlovchisi»,
sozlovchilik kasbi eng yangi va istiqbolli kasblardan biridir. U
sanoatda m urakkab avtom at va yarim avtomat uskunalar bilan
bir vaqtda paydo bo‘ldi. A vtom atlashtirilgan ishlab chiqarish
sharoitida bu kasbning aham iyati doim iy ravishda ortib bor
m oqda.
Sozlovchining ishlab chiqarishdagi asosiy vazifasi stanoklarni
va avtomat liniyalarini m a’lum bir turdagi mahsulotlarga ishlov
berishga tayyorlashdan iboratdir. Sozlovchi detallarga sinov tari-
qasida ishlov berish tadbirini amalga oshiradi, asbob-uskunalar-
ning ishini kuzatib boradi. Berilgan o‘lcham lardan qandaydir
chekinishni sezganda sozlovchi m ashinaning qayeri buzilganligi-
ni aniqlaydi ham da o‘z bilim i, mahorati va malakalariga tayangan
holda kam chiliklarni yo‘qotib, m ashinani tuzatadi. Shuningdek,
u turli xildagi remont ishlarida, uskunalarni sinash tadbirlarida
qatnashadi, har xil tipdagi stanoklarni, kontrol avtom atlarni, av
tom at liniyalarining transport qurilm alarini sozlab beradi, robot-
larni sozlaydi. Stanoklarni sozlash bilan bog‘liq bo‘lgan tegishli
hisob-kitob ishlarini bajaradi.
Stanoklar va avtomat liniyalarining sozlovchisi yuksak dara
jada texnik bilimga va yaxshi xotiraga ega bo‘lishi kerak.
Turli-tum an texnik vazifalarni hal qilish zaruriyati bilan
bog‘liq bo'lgan ishlarni bajarayotgan sozlovchi uchun mantiqiy
jih atd an to‘g‘ri o‘ylash va ijodiy fikrlash g‘oyat m uhim aham i-
yatga egadir. Uskunalardagi buzuqlik
ko‘zga yaqqol ko‘rinib
turm asligi sababli odatda kuzatuvchanlik va hushyorlik bilan ish
yuritadigan sozlovchilar o ‘z ishida ijobiy natijalarga erishishlari
m um kin. Shuningdek, og‘ir vaziyatlar vujudga kelib qolganda
361
sabr-toqatli bo‘lish, puxta ishlash va o‘zini yo‘qotib qo‘ymaslik
ham muhimdir.
Sozlovchilar mashinasozlik, oziq-ovqat, lo‘qimachilik sanoati
korxonalarida va boshqa shunga o‘xshash joylarda m ehnat qila
dilar.
Bu kasbni kasb-hunar kollejlarida o‘rganish mumkin. Bu so
bada bilim olishni esa mashinasozlik kasblari boyicha oliy ta ’lim
muassasalarida davom ettirish mumkin.
M ashina va uskunalarni sozlovchi, dastur bilan boshqari-
ladigan stanoklarning operator!, texnik-mexanik kasblari turdosh
kasblar hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
