Kasb tanlashga

3. 
Mehnat ta’limi tamoyillari. T aiim va tarbiya birligi —
ta ’lim 
jarayonida o'quvchilarni tarbiyalash. M asalan; gazlam adan biror 
buyum ni bichishni o'rgatishda, buy um ni bichish bo'yicha b ilim ­
lar, k o 'n ik m alar va m alakalar hosil qilish bilan birga gazlam adan 
tejam korlik bilan foydalanishni o'rgatish bilan iqtisodiy tarbiya 
shakllanadi. Yoki tikuv buyum iga m oslab bezaklar tanlab, sifatli 
tikishni o'rgatish bilan o'quvchilarda badiiy tarbiya, tikuv m ashi- 
nasida o 'tirib tikayotganda tikuv m ashinasiga qarash, sozlangan 
m ashina bilan ishlash, ish kiyim iga qarash, ish jo 'y in i batartib 
bo'lishiga e ’tibor berish orqali axloqiy tarbiya shakllanadi. Kasb
30

---

lii’limi Jarayonida o ‘tilayotgan k atta va kichik m avzularning m az- 
inuiiidan kelib chiqadigan tarbiyaviy tom o n larin i to ‘g‘ri belgi­
lash va uni ta ’lim bilan birga bir bu tu n lik d a am alga oshirishni 
la’nhnlash Juda m u him va hal qiluvchi aham iyatga ega.
Mehnat ta ’limining ilmiyligi, politexnik xususiyatlari.
0 ‘quv­
chilar m ehnat ta ’lim i darslarida oigan texnik bilim lari, m ehnat 
ko'nikm alari va m alakalari tom m a ’nosi bilan ilm iy va politexnik 
xususiyatga ega bo‘lish kerak.
llm iylik tam oyili o ‘quvchilarga am alda sinalgan, ilm iy Jihat- 
tlan to ‘g ‘ri, fanning eng yaxshi yu tuq larin i hisobga oigan texnik 
m a’lum otlarni berishni ko‘zda tu tadi. D em ak, ilm iylik tam o - 
yilini am alga oshirish o ‘quvchilarga ilm iy asoslangan, tajribada 
sinalgan, fanning eng yangi yu tuq larin i hisobga oigan tex ni­
kaviy m a ’lum otlarni yetkazishdir. M ehnat ta ’limi o ‘qituvchisi 
m ashg‘ulotlarni olib borish Jarayonida beriladigan m a’lum otlarda 
sof ilm iy term in lard an foydalanishi, fanda qabul qilingan ram ziy 
belgilar, form ulalar, o ‘lch am larn i qo‘llashi lozim . M ehnat ta ’lim i 
Jarayonida o ‘quvchilar h a r xil m ateriallarga ishlov berish, a n ­
daza tayyorlash, m odellashtirish ishlarini bajaradilar. Bunda 
o ‘quvchilarda faqat ko‘n ik m a va m alaka hosil b o ‘lib qolmay, 
balki u larda o ‘rganayotgan m eh n at Jarayonlarining ilm iy asoslari 
haqida tu sh un chalar hosil bo ‘ladi. M asalan: biror buy u m n i m o ­
dellashtirish uchun o ‘quvchilar eng avval m odellash elem entlari 
bo ‘yicha ilm iy m a’lum otga ega b o ‘lishi kerak.
M azkur ilm iylik tam oyili talablariga binoan o ‘quvchilar 
m ehnat darslarida stanoklar, uskunalar, m exanizm lar, m ashi­
nalar, asboblar, m oslam alarning yangi n am unalari bilan, ishlab 
chiqarishda ishlatiladigan m a teriallarnin g eng yangi m arkalari 
bilan, ilg‘or texnologik Jarayonlar va m ehn atn i ilmiy tashkil qi­
lish bilan tanishtirilishi kerak. A gar buni m aktab ustaxonalarida 
am alga oshirib bo‘lm asa, u holda ishlab chiqarish korxonala- 
riga bir necha m arta ekskursiyalar uyushtirib bajarish m um kin. 
M ehnat ta ’Iimi o ‘quvchisi ilm iylik tam oyili talablariga am al qilib, 
o ‘quv ustaxonalaridagi m ashg‘ulotlarda faqat ilm iy atam alardan, 
fanda qabul qilingan ram ziy belgilar, form ulalar, o ‘lchash va ho- 
kazolardan foydalanishi kerak. M aktab ustaxonalaridagi m ehnat 
ta ’lim i, u n in g m azm uni, ya’ni m ashina, m exanizm , asboblarning 
tuzilish va ishlash tam,oyillariga oid texnik m a ’ium otlar, shu­
ningdek, am aliy to p sh iriq larn i bajarish texnologik Jarayonlari,
31

---

m ehnat usullari um um iylik va xususiylikning birligi sifatida qa­
rab chiqilganda ilm iy texnologik, politexnik xususiyat kasb etadi. 
Shu bilan birga m ehnat jaray o n ining boshqa texnik-texnologik 
obyektlari va elem entlariga xos um um iy qonuniyatlar belgilani- 
shi, u larn in g ilm iy-texnik va ruhiy-fiziologik asosi tush u n tirib
berilishi zarur. C hunonchi, m etall qirqish stanoklari va yog‘och 
ishlash asboblarini o ‘rganish vaqtida, tikuv m ashinasida ish lash ­
da ayni bir xil uzellar, uzatish m exanizm lari, qirqish asboblari­
ning tuzilishi va vazifasi o‘rganiladi. Yog‘och (rejalash, iskanlash, 
arralash, randalash) va m etallarga ishlov berish (rejalash, qirqib 
tushurish, kesish, arralash va hokazo), xam ir tayyorlash, go‘shtni 
qovurish, dim lash paytidagi m ehnat jarayonlarini o'rganishda 
m ehnat usullari, m ehnatni tashkil qilish, asboblar, konstruk­
siyalar kabilarda ko‘pgina um um iy to m o n lar mavjud. B undan 
tashqari m ehnat ta ’lim i o ‘qituvchisi o ‘z darsida o ‘quvchilarning 
fan asoslari b o ‘yicha (tabiatshunoslik, fizika, kimyo, m atem atika, 
chizm achilik va hokazolardan) ongli b ilim laridan bajariladigan 
obyektlarning (texnikaviy q u rilm a, m odel, m aket va boshqa- 
larning) tuzilishi, ishlash tam oyili va hokazolarda, tayyorlash 
texnologiyasini asoslashda foydalanishi kerak.
D em ak, politexnik tam oyil shu bilan ham xarakterlanadiki, 
o‘quvchilarga mavzuga mos ravishda ishlab chiqarish so h alari­
dagi avtom atlar, m oslam alar, ishlab chiqarish jarayonlari h aq i­
da tu sh u n chalar berib borishni bildiradi. M asalan; tikuvchilik 
korxonalarida yengil ko‘ylaklarni tikishda yoqaga ishlov berish, 
cho‘ntak, burm alarga ishlov berish, shuningdek, issiqlik ishlovi 
berish; yorib dazm ollash, presslash, butab dazm ollash tu sh un ch a- 
lari o‘quvchilar ongiga singdirib boriladi. D em ak, o ‘qituvchi ish­
lab chiqarish sohasidagi yangiliklarni m ehnat ta ’lim i darslari bi­
lan bog‘lab olib boradi, natijada o'qituvchi texnika va fandagi 
yangiliklarni o ‘quvchilarga yetkazadi.