Kasb tanlashga

4. 
Xalq hunarmandchilik turlaridan kashtachilikda qoilänadigan
asbob-uskunalar, texnologiyalar.
Kashtachining ish quroli.
K ashta tikish uchun ju d a oddiy a s­
boblar kerak b o ia d i: angishvona, qaychi, gazlam a, ip, santim etr, 
m illim etrlangan qog‘oz, kopirovka qog‘ozi yoki sellofan.
Ignani ch o ‘ziqroq ko‘zlisini ishlatish qulay. C hunki h a r xil qa- 
linlikdagi iplarni o ‘tkazish oson b o ia d i.
120

---

Igna — tikuv quroli b o iib , h ar xil hajm (uzun-kalta, ingichka- 
yo‘g ‘on )d a p o ‘lat sim dan o 'tk ir uchli, teshikli qilib yasaladi.
A ngishvona - ish tikishda barm o q uchiga kiydiriladigan m etall 
asbob. A ngishvona qadim da ch arm d an ham qilingan. A ngishvo- 
n an in g usti yoki ignaning keti qadaladigan joyi chuqurchalardan 
iborat b o ‘ladi. U q o 'ln i igna kirish id an saqlaydi, o ‘ng qo'lning 
o‘rta b arm o g ‘iga taqiladi, u n i b arm o q n in g yo‘g ‘onligiga qarab 
tan la n ad i. Lekin u barm oqni siqib yoki un d an tushib qoladigan 
bo‘lm asligi kerak.
Ish lash u ch u n uch xil; u ch i in g ich k a, k ic h k in a qaychi - gaz- 
lam alard ag i ipni qirqish va to rtib olish uchu n; uchi qayrilgan 
o ‘rta c h a kattalik d ag i «tuya b o ‘yin» qaychi - kashta tikayotgan- 
d a ip u c h in i qirqish uchun; k atta qaychi - gazlam a va kalava 
ip larn i qirqish uchun qaychilar kerak b o ‘ladi. U lar bir-biriga 
o ‘rta sid a n vint bilan b irik tirilg an ikki tig ‘dan iborat. Q aychilar 
yaxshi ch arx lan g an , tig ia r n in g uchi to ‘la yopiladigan b o iis h i 
kerak.
S an tim etr lenta — tikish ishida buyum o lc h a m in i aniqlashda 
va gazlam aga bezakni rejalab joylashtirishda foydalaniladi.
M illim etrli qog‘oz - geom etrik, san am a naqsh tuzishda kerak 
b o ia d i.
M ayda bezakli naq shlarn i gazlam aga ko‘chirishda kopirovka 
qog‘ozi kerak b o ia d i. Ayrim hollarda sellofandan ham foydala­
nish m u m k in .
K atta kashtalarn i kosa yoki tarelk alar bilan joyini aniqlab olib, 
to ‘g‘rid an to ‘g ‘ri gazlam aga chiziladi.
G a z la m a - bir xil rangdagi satin, shoyi, parcha, bo‘z, chit, 
baxm al kabi gazlam alar ishlatiladi. G az la m alar rangi tikiladigan 
bu y u m vazifasiga qarab tanlanadi.
M asalan; k atta kashtalar uch un ochiq rangga nisbatan to‘qroq 
rang ta n la sh qulay. C hunki bu kashtalar devorga osib qo‘yilishi 
va k attaligi uchun yuvilm asligi m um k in . C h an gn i va kirni ko‘p 
m a’lum qilm aydi h am da bunday fonga ochiq rangli naqshlar ju d a 
yarashadi.
D eraza p a rd a la ri o ch iq ro q rang da ta n la n g a n i m a’qul, x o ­
n a n i q o ro n g ‘1 qilib k o 'rsatm aydi. H ar qan day k ashta uchun 
h am c h o ‘zilm ayd ig an , yuvganda rang i chiqm aydigan, suvga 
k irm ay d ig an , ko‘pga chidaydigan g azlam a lard an foydalanish 
kerak.
121

---

Iplar asosan kashta tikish uchun tabiiy tola (ipakdan) va su n ’iy 
toladan qo‘lda yigirib tayyorlanadi. Ipak m ahalliy sharoitda ye- 
tishtiriladigan pilladan quyidagicha bosqichlarda tayyorlab oli­
nadi; pillani qaynatib oqlash, titib yigirish, urchiq bilan yigirish, 
chappa qilish, ipni tekislash, ranglash, ipni o ‘rab kalava qilish. 
S un’iy tola Navoiy sh ah ar kim yo ishlab chiqarish san oatining 
chiqindisidan olinadi. Tabiiy tolaga qaraganda su n ’iy to lad an ip 
tayyorlab foydalanish qulay hisoblanadi. Sababi bu tolalar ran g ­
li bo‘lib, ranglashning hojati yo‘q, shu bilan birga yigirish oson 
bo‘lib a ham chidam lidir.
Ip rangining chidam liligini quyidagicha aniqlash m um kin; 
m asalan, ip olayotgan vaqtda n am langan oq gazlam aga artib 
ko‘rish kerak. A gar rangi chiqm asa ipning o ‘zida rang ushlash 
qobiliyati yaxshi hisoblanadi va ip gazlam ani yuvganda rangini 
o ‘zgartirm aydi.
A garda ipni nam langan oq gazlam aga artib ko‘rish vaqtida 
rangi chiqsa, unday iplarni yuviladigan kashtaga ishlatm asdan, 
katta kashtalarga ishlatish m um kin.
M uline iplari chidam li, rangi chiqm aydi. Bu ip bo‘yog‘in in g
chidam liligini tekshirish uchun ipni quyoshga qo‘yiladi; bunda 
ip oqarm asdan o ‘z rangida qolishi kerak. Hozirgi vaqtda kashta 
tikishda ju n tolali iplardan ham foydalanilm oqda.