Kasb tanlashga

Davriy hisobga olish.
0 ‘quvchilarning bilim lari, m ehnat 
ko‘nikm alari va m alakalalarini tekshirish shakllaridan biri ular­
ning o‘quv choragi, yarim yillik va yillikdagi o‘zlashtirishini hi­
sobga ol ishdir.
0
‘quvchilarning joriy o‘zlashtirishini o‘rganish va maxsus 
o ‘tkazilgan nazorat-tekshirish ishlari sinov tariqasidagi so‘roqlar 
(takroriy, umum lashtiruvchi darslar vaqtida) asosida o‘quv chora­
gi, yarim yillik va yillik uchun baholar qo‘yiladi. Chorak baholari 
odatda o ‘qituvchining har bir o‘quvchini puxta o‘rganish, uning 
ilmiy-texnikaviy bilim larini, m ehnat ko‘nikm alari va m alakala­
rini m untazam tekshirishi va chuqur tahlil qilish natijasi bo‘lishi 
lozim.
0
‘quv choragi uchun qo‘yilgan baho joriy baholarning o‘rtacha 
arifm etik m iqdoridan iborat bo‘lmasligi kerak. Bu haqiqiy ahvolni 
buzib ko‘rsatish, o‘qituvchining baho qo‘yishga ijodiy yondashish 
singari m uhim tushunchaga e ’tibor bermasligi bo‘lar edi. Bu 
o ‘rinda har xil metodik-pedagogik om illar hisobga olinishi lozim. 
Bunday om illardan eng m uhim i o‘quvchiga joriy baho qo‘yilgan 
m aterialning ahamiyatliligidir.
M asalan, joriy baholar bir xil bo‘lgani holda, har xil o‘quv- 
chilarga chorak baholari ham isha birday qo‘yilmaydi. Tabiiyki, 
joriy baholar bir xil bo‘lar ekan, chorak bahosi ham ularga m u­
vofiq kelishi kerak. Baholar bir xil bo‘lmaganda chorak bahosi 
ulardan eng ko‘piga muvofiq ravishda qo‘yilishi kerak.
Misol keltiramiz: o‘quvchi chorak davomida «4», «3», «2», «4» 
baholar olgan, lekin «3» va «2» baholarni r.ichnat va kasb ta ’limi 
dasturining asosiy bo'lim larini o‘rganishda olgan. Bu yerda «4»
293

---

balu) asosiy o‘rinni olsa ham baribir o‘qituvchi chorak uchun bu 
o ‘quvchiga «3» baho qo‘yishi kerak. Bu misol o‘quvchilarning 
bilimi, mehnat ko‘nikm alari va malakalarini tekshirishning 
muvaffaqiyati um um an va muayyan holda ko‘p jihatdan davriy 
tekshirish o'tkazish vaqtida o‘qituvchining masalaga ijodiy yon- 
dashuviga, har bir o'quvchining yakka xususiyatlarini va baho 
qo‘yish mezonlarini chuqur bilishiga bog'liqligini yaqqol ko'rsatib 
turibdi.
0
‘quvchilarning o‘zlashtirishini yakuniy hisobga olish turi 
o‘quv yilining oxirida sinov tariqasida amaliy ishlarni o‘tkazish 
yo‘li bilan amalga oshiriladi, m ehnat tayyorgarligi darajasi kasb 
ta ’lim darajasiga yetkazilgan m aktablarda esa, 9-sinf oxirida, 
maktabni bitirish paytida ixtisos im tihonini topshiradi. Sinov 
tariqasidagi amaliy ishlar 
0
‘quvchilarning o‘quv yili mobaynida 
o ‘zlashtirilgan asosiy m ehnat operatsiyalarini o ‘z ichiga olgan 
topshiriqni mustaqil bajarishdan iborat bo‘ladi. Vaqt jihatdan 
bu topshiriq ko‘pi bilan 2—4 o‘quv soatga mo‘ljallanishi kerak. 
Bunday ishlarning maqsadi o‘quvchilar o‘z ishlarini mustaqil 
rejalashtirish]ni qanchalik o ‘zlashtirib olganliklarini, ish jo ‘yini 
tashkil etishni, chizm alar va texnologik xaritalaridan, ish va 
nazorat-o‘lchov asboblaridan to‘g‘ri foydalana olishlarini, ishni 
belgilangan vaqt normasida ulgurishlarini, bilim larini amalda 
tatbiq eta olishlarini aniqlashdan iborat.
2
. 
0 ‘zlashtirishni hisobga oiishga qo‘yiladigan umumiy talab- 
iar. Mehnat bo‘yicha yakuniy (yillik) baho o‘quvchilarga cho­
rak baholari va sinov tariqasidagi amaliy ishni bajarishlari uchun 
olgan bahosi asosida qo‘yiladi. Yakuniy baholashni o‘tkazish 
0
‘quvchilarning malaka talab qiluvchi ishlab chiqarish top- 
shiriqlarini bajarishdangina iborat bo‘lmay, balki yozma ishlarni 
va og‘zaki javob berishni yaxshi ado etishdan ham iboratdir.
Ko‘pincha yozma ishlarni bajarish o‘quvchilarda qiyinchilik 
tug'diradi va materialni darsiik yoki boshqa manbalardan yu- 
zaki ko‘chirib olishdan, o‘zining ijodiy fikrini bayon jqilmaslik- 
dan iborat bo‘lib qoladi. Albatta, yuzakichilik har qanday ishda 
bo‘lganidek bu o‘rinda ham faqat zarar keltiradi. Bu yerda ko‘p 
narsa mehnat ta ’limi o ‘qituvchilariga, uning talabchanligi va 
qat’iyligiga, baholashga qo‘yadigan talablari va 
0
‘quvchilarning 
yakka xususiyatlarini hisobga olgan holda yozma ishlari uchun 
malakali ravishda mavzu tanlashga bog‘liq bo‘ladi.
294

---

0
‘qituvchi butun ishlab chiqarish ta ’limi davri mobaynida 
o ‘quvchilarga darsliklar, so‘rovnomalar, texnikaga oid boshqa 
adabiyotlar bilan mustaqil ishlashga o‘rgatishi, ularda texnika­
viy tafakkur elementlarini rivojlantirishi kerak. 0 ‘quvchilarning 
m ashg‘ulotlarda va uyda texnologiya jarayonlarini ishlab chiqish, 
o‘quv-ishlab chiqarish ishlarini bajarish. Texnikaviy masalalar­
ni hal qilish sohasidagi mustaqil ishlarni m ohirlik bilan tash­
kil etish, kelgusida m ehnat ta ’lim ini o‘zlashtirganlik sinovlarini 
muvaffaqiyatli topshirishni ta ’minlovchi m uhim om illardan biri 
hisoblanadi.
M ehnat ta ’limi va kasbga yo‘llash bo‘yicha topshiriladigan 
yakuniy nazoratning asosiy m azm uni og‘zaki so‘rashdan va fan 
dasturi hajmida amaliy ishlarni bajarishdan iboratdir.
Og‘zaki sinovlarni biletlar bo‘yicha emas, balki ilgaridan tay- 
yorlab qo‘yilgan savollar (testlar) asosida o‘tkazish maqsadga m u­
vofiqdir. Shu bilan birga o‘qituvchi o ‘quvchilar bilan amaliy suh­
bat o ‘tkazadi, nazariy bilim larni amaliyot bilan bog‘laydi.
Shunday qilib, o‘quvchilarning m ehnat ta ’limi bo‘yicha 
o‘zlashtirishni to‘g‘ri hisobga olish ularning bilim larini, m ehnat 
ko‘nikm alari va m alakalarini m ustahkam lashga yordam beradi, 
intizom ini, ta ’lim olishdagi faolligi va mustaqilligini oshiradi, 
ularning m as’uliyatini kuchaytiradi va ta ’lim ning sifatli bo‘lishini 
ta ’minlaydi.