"Kasb ta'limi" bakalavriat ta'lim yo'nalishi talabalari uchun (46-13 guruhi) Materialshunoslik fanidan ma'ruzalar (1-8) Tuzuvchi: dots. Xabibullayev R. A. Mundaruja

5.8. Микроўғитлар

Бир катор элементлар: В, Мn, Сu, Zn, Со, Мо ва бошкаларнинг усимлик хаёти учун кераклиги аникланган. Булар ферментлар, витаминлар, гармонлар пигментлар таркибига кириб усимликнинг хаётий жараёнларида актив катнашадилар. Бу элементларга талабчанлик жуда оз микдорда булгани сабабли микроэламентлар ёки микроўғитлар деб аталади. Микроэлементлар ферментларни активлаштириб биохимик жараёнларда катализатор ролини бажаради. Масалан: углеводлар алмашинишида, фотосинтез жараёнида нурдан фойдаланиш жараёнини, оксил моддасини синтез килиш жараёнларини жадаллаштиради. Баъзи микроэлементлар усимликнинг икобил хусусиятларига - курукчиликка ва совукка чидамлилиги, турли касалликларга чидамлилигига гаъсир килади. Бу элементларнинг етишмаслиги модда алмашиниш жараёнини сустлаштириш ва турли касалликларга олиб келиши мумкин. Шуни хам айтиш керак-ким микроэлементларнинг микдори меёрдан ортик булса, улар салбий таъсир килиб усимликнинг халок булиш даражасига олиб келиши мумкин. Микроўғитлар сифатида тог казилмалари, саноат чикиндиларидан фойдаланиш мумкин. Одатда микроэлементлар макроўғитлар билан аралашган холда берилади. Унинг учун микроэлементлар ўғитлар ишлаб чикариш жараёнида оддий аралаштириш йули билан. ёки ўғит ярим махсулотига жараён даврида кушиш йули билан тайёрланади.

7-маъруза. Керамик материаллар

Keramika (yun. keramos — tuproq) — tuproq (gil, kaolin) yoki anorganik moddalarni yuqori temperaturalarda pishirish yoʻli bilan olinadigan nemetall materiallar va buyumlar. Barcha sohalarda: uyroʻzgʻorda (idish-tovoqlar), qurilishda (gʻisht, cherepitsa, quvurlar, koshinlar, devorlarni bezash buyumlari), texnikada (radiotexnika, elektrotexnika, kosmonavtika), t. y.da, suv va havo transportida, haykaltaroshlik va amaliy sanʼatda keramika keng tarqalgan. Tuzilishiga koʻra, dagʻal (notekis tarqalgan yirik zarralardan tashkil topgan, gʻovakligi 5 — 30%) va nafis (tekis tarqalgan mayda zarralardan tashkil topgan, gʻovakligi 5% gacha) turlarga boʻlinadi. Dagʻal keramikaga koʻpchilik qurilish materiallari, mas, gʻisht va koshin, nozik keramikalarga sopol, chinni, fayans, pyezo va segnetokeramika, ferritlar, kermetlar, baʼzi olovbardosh materiallar, yarim chinni va mayolika kiradi.