"Kasb ta'limi" bakalavriat ta'lim yo'nalishi talabalari uchun (46-13 guruhi) Materialshunoslik fanidan ma'ruzalar (1-8) Tuzuvchi: dots. Xabibullayev R. A. Mundaruja



Download 1,4 Mb.
bet40/63
Sana24.02.2022
Hajmi1,4 Mb.
#201025
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   63
Bog'liq
1-8-maruzalar

АЗОТ САНОАТИ XОМ АШЁЛАРИ.

Азотнинг xом ашёлари сифатида авваломбор атмосфера ҳавосини кўрсатиш мумкиндир. Атмосфера ҳавоси асосан азот ва кислороддан иборатдир.


Қуруқ ҳаво таркиби: Н2 - 78,09 %, O2 - 20,95 %, Ar - 0,93 %, CO2 - 0,03 %. Қолганлари неон, гелий, криптон, Н2, озонлардан иборатдир. Бу қуруқ ҳавонинг таркиби. Табиатда эса ҳар қайси геологик ҳудудда йилнинг фаслига қараб, маьлум миқдорда сув буғи бўлади. Элементар азотнинг дунёдаги ҳаво таркибидаги заҳираси 4,1015 т га тенг; 1 гектар ер юзига эса ўртача 80 минг тонна боғланмаган ҳолдаги элементар азот тўғри келар eкан. Бу ерда азот боғланмаган ҳолдадир. Аммо азот табиатда қисман боғланган ҳам учрайди: NaNO3-чили селитраси, КNO3-ҳиндистон селитраси. Чақмоқ натижасида юқори температурада Н2 + O2 = 2НO - Q га ўтади. Кейинчалик азот моноксиди Н2 га, ёмғир сувлари билан HNO3 га, ерга тушгач Cа(NO3)2 га айланади.

АЗОТНИНГ АЙЛАНИШИ.
Инсоният элементар азотни ўзлаштира олмайди, чунки азот инертдир. Шунинг учун табиатда ҳар xил усуллар билан элементар азот боғланган азот ҳолатга айлантирилади. Уларни ўсимлик дунёси истеьмол қилади, уларни эса ҳайвонат дунёси истеьмол қилади, натижада инсонлар учун керак бўлган оқсил пайдо бўлади. Маьлум бўлишича, инсон кунига 100 г ча оқсил истеьмол қилмоғи керак. Унинг таркибида 16 г азот бўлади.
Табиатда бу оқсил моддалар ҳам вақти келганда чириб, яна элементар азотга ўтиши мумкин eкан. Шундай қилиб, азот табиатда йўқолмай доимо айланиб юрар eкан.


АЗОТНИНГ ФИЗК-КИМЁВИЙ XУСУСИЯТЛАРИ.
Азот Д. И. Менделеев жадвалида 5-гуруҳ, 2-қаторда, 7-ўринда жойлашган бўлиб, N2 нинг молекуляр массаси 28,013 у.б. га тенгдир. Азот атоми 7 электрондан иборат бўлиб, ундан 5 таси ташқи қобиқдадир.
Электрон булутлар тузилиши: 1С22 3
Азот атоми иккита изотопдан иборат.
147N - 99,63 %
157N - 0,37% (унда 1 та нейтрон кўп)
Оддий шароитда инерт ҳолатдаги азот фақат литий билан бирикиши мумкин. Азотнинг О2 билан қуйидаги бирикмалари бор:
N2+1O - N(1) оксид, N+20, N2+3O3, N2+4O4, N2+5O5.
HNO2 - нитрит кислотаси.
HNO3 - нитрат кислотаси.
Азотнинг водород билан ҳам бир қатор бирикмалари бордир:
3 - аммиак, NH2-NH2 гидрозин (реактив ёқилғи сифатида ишлатилади), N3H азот водородли кислота, NH=NH диимид, NH2ОН гидроксиламин ва бошқалар. Юқоридагилардан кўриниб турибдики, N+5 дан N-3 гача валентлиги ўзгариши мумкин экан. N+5 дан N-3 гача 8 электрон қабул қиляпти ва N қайтарилаяпти. Элементар азотнинг критик температураси минус 147,16 0C. Қаттиқ азот икки xил - кубик ва гексагонал шаклда бўлиши мумкин. Критик босими 33,5 атмосферага тенг, уч xил ҳолатдагиси бир мувозанат ҳолатдаги ҳолидир. Атмосфера босимида суюқ азотнинг қайнаш температураси минус 195,8 0C. Қаттиқ ҳолатдаги азотни эриш температураси минус 209,9 0C. Табиатда энг паст ҳарорат минус 273,16 0C. Азотнинг радиоактив изотоплари 137N ва 167N ҳам бордир. Нормал шароитда 1 г/мол азот гази 22,404 л ҳажмни эгаллайди. Маьлумки, нормал шароитда эса 1 атм. ва 0 0C.

Download 1,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish