Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

Lushchilniklarni  rostlash. Lushchilnikning  ishlash  chuqurligini  orttirish
uchun  gidravlik  mexanizm  ishga  tushirilib,  gidravlik  silindrning  shtogi  oxiri-
gacha  chiqariladi.  Lushchilnikni  qo‘shimcha  chuqurlatish  uchun  shtangalarni
bosib  turuvchi  prujinalarini  siqish  kerak.  Buning  uchun  pastki  shplintlar  joyi-
dan olinib, bir-ikkita yuqori teshikka qayta kirgiziladi. Ishlash chuqurligini ka-
maytirish  uchun  esa,  aksincha,  pastki  shplintlar  bir-ikkita  pastki  teshikka
o‘rnatiladi.  Bu  ham  yetmasa,  gidravlik  boshqarish  mexanizmi  ishga  tushirilib,
shtok  uzunligi  qisqartiriladi.  Hujum  burchagi  oshirilganda  yerning  ishlash
chuqurligi ortadi. Hujum burchagi lushchilnikning transport holatida o‘zgartiri-
ladi.  Lushchilnik  turli  hujum  burchagiga  moslab  qo‘yilganida  o‘rta  seksiyalar
orasidagi tirqishni kerakli miqdorda saqlash uchun tortqining uzunligi va sek-
siyalar to‘sini lushchilnik shlitsalariga nisbatan o‘zgartiriladi.
Chizel-kultivatorlar mexanik tarkibi jihatidan og‘ir tuproqli yerlarni 10 sm
dan  chuqur  ishlash  uchun  foydalaniladi.  Ular  bilan  tuproq  10—15  sm,  ayrim
hollarda  25  sm chuqurlikda  yumshatiladi.  Sho‘ri  yuvilgan  va  egatlar  ochib
qo‘shimcha  sug‘orilgan  yerlarni  yumshatish  hamda  mayda  do‘ngliklarni  te -
kislash uchun chizel-kultivatorlar ishlatiladi. Tuproqni qo‘shimcha yumshatish-
da zarur bo‘lganda chizel-kultivatorlarga tishli boronalar ulanadi.
Ko‘klamda haydalgan yerlarni ishlashda ba’zan chizel-kultivatorlardan foy-
dalaniladi.  Natijada  chizelning  panjalari  katta-katta  kesaklarni  yuqoriga  olib
chiqadi, mola esa bu kesaklarni ezib, maydalab ketadi. Chizel-kultivatorlarning

---

96
ish organlari ag‘darma yumshatkichlardan va o‘q-yoysimon universal panjalar-
dan iborat.
O‘rnatma CHÊU-3,0 chizel-kultivatorining ish organlari uch qator joylash-
gan bo‘lib, qatordagi panjalar orasi 400 mm, panjalar izlarining orasi 133 mm.
Ikkinchi  qatordagi  panjalar  birinchi  qatordagilarga  qaraganda  pastroq,
uchin chi qator panjalari esa ikkinchiga nisbatan yana past, ya’ni pog‘onasimon
o‘rnatiladi.
Yerni  qatlam-qatlam  qilib  ishlashda  boshqa  chizellar  ikki  marta  yurishida
bajargan ishni pog‘onasimon chizel bir marta yurishda bajaradi.
CHÊ-3,0  ning  ishlash  chuqurligi  tayanch  g‘ildiraklarning  balandligini
o‘zgartirib, CHÊU-4 kultivatorini esa gidrosilindrning tortuvchi gaykalarini ay-
lantirib  rostlanadi.  Yurish  chuqurligi  orqa  qatordagi  panjalar  orqasida
yumshatilgan  qatlamning  qalinligini  chizg‘ich  bilan  o‘lchab,  nazorat  qilinadi.
Yumshatilgan yer qatlami shishib qolganligi uchun o‘lchangan qatlam qalinligi-
ni 3—5 sm ga kamaytirish kerak.
Chizel-kultivatorli  agregatning  yurish  yo‘nalishi  quyidagilarga  asoslanib
tanlanadi:  shudgorlangan  yerlarni  ishlashda  shudgorlash  yo‘nalishiga
ko‘ndalang  harakatlanilsa,  tuproq  yaxshi  yumshaydi.  Sho‘ri  yuvilgan  yerlarni
ishlashda  istalgan  yo‘nalishda  harakatlanish  mumkin.  Yaxob  berilgan  yerlar
chizellashdan  oldin,  odatda,  boronalanadi,  egat  tekislanadi.  Bu  holda  ham
chizel  yo‘nalishining  ahamiyati  yo‘q.  Agar  yer  boronalanmagan  bo‘lsa,
mashinaning  tebranmasligi  va  ishlash  sifatining  pasaymasligi  uchun  egat
bo‘ylab  harakatlanish  kerak.  Maydonni  ishga  tayyorlash  burilish  va  qayri lish
chiziqlarini belgilash va tayyorlashdan iborat.
Agregat harakatlanib, noksimon shaklda qayriladi. Ketma-ket yurishlar bir-
birini  15—20  sm qoplab  borishi  kerak.  Asosiy  maydon  ishlanganidan  keyin
qayrilish joylari ishlanadi.
Chizel-kultivatorning  yurish  tezligi  ortishi  bilan  tuproqning  maydalanishi
yaxshilanadi,  agregatning  tortish  qarshiligi  esa  ortadi.  Harakat  tezligi  5  dan  8
km soatgacha  oshirilganida  tortish  qarshiligi    10—15  foizga  ortadi.  Yurish  te-
zligining ortishi bilan yotiq kesuvchi panjalar o‘tlarni yaxshi kesadi va ulardan
oson tozalanadi.
Aylanuvchi  osma  MVN-2,8  motigasi  ekishdan  oldin  va  chigit  unib
chiqqandan  keyin  tuproq  qatqaloqlarini  maydalashda  ishlatiladi.  Motiga  T-
28X4M  traktoriga  o‘rnatiladi.  Motiga  uch  seksiyali  rama,  brus  va  oltita
batareyadan yig‘ilgan. Ish organlari shaxmat shaklida, har biri 14 tadan ikkita
parallel o‘qqa erkin o‘rnatilgan maxsus ignali tovoqlardan iborat.
Tovoqlar  tishlarning  yer  bilan  tishlashishi  hisobiga  aylanadi.  Motiganing
tishlari  har  bir  ishlanayotgan  1  m
2
da  150  marta  sanchiladi.  Tovoqning  erkin

---

97
dumalashi  natijasida  yerning  qatqalog‘i  va  yirik  kesaklar  changimasdan  may-
dalanadi.  Tovoqlarning  yurish  chuqurligini  oshirish  uchun  motiga  ustiga  yuk
ortiladi.
Ish oldidan motiganing birikmalari tekshiriladi. Ignali tovoqlar o‘qda erkin
ayla nishi  kerak.  Ularning  ishlash  chuqurligi  shunday  bo‘lishi  kerakki,  tuproq
qatlami  yaxshi  maydalanib,  o‘simlikka  zarar  yetmasligi  lozim.  Tovoqlar  chigit
ekish  chuqurligidan  chuqurroq  botsa,  o‘simlikka  zarar  yetishi  mumkin.
Tuproqning  me’yoriy  (16—18  foiz)  namligida  ish  sifati  yaxshi  bo‘ladi.  Agar
tovoqlar  ifloslanib  qolsa,  aylanishdan  to‘xtaydi,  o‘simliklar  shikastlanishi
mumkin.