93
B e s h i n c h i b o‘ l i m
QISHLOQ XO‘JALIGI MASHINALARIGA TEXNIK XIZMAT
KO‘RSATISH VA TA’MIRLASH
5.1. Tuproqqa ishlov berish, ekish, qator oralariga ishlov berish mashinalariga
texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash
Ekin ekish oldidan yerga ishlov berilganda tuproq maydalanadi, mayda ke-
sakli tuproq qatlami pastki nam qatlamlarni qurishdan saqlaydi va urug‘larni
ekishga muqobil sharoit yaratadi.
Ekish oldidan o‘tkaziladigan tekislash ishlari bilan birga urug‘larni ekish
chuqurligida mayda kesakli qatlam hosil qilinishi kerak. Ustki yumshoq qatlam
o‘sa yotgan urug‘larni yaxshi qizdiradi, havo bilan ta’minlaydi, pastki qatlam -
ning namini yaxshi saqlaydi.
Ekish oldidan yerga ishlov berishdan ko‘zlangan maqsad o‘sib kelayotgan
begona o‘simliklarni yo‘qotishdan iborat.
Kuzda yetarli darajada yog‘ingarchilik bo‘lgan sho‘rsiz hududlarda yerlarning
ustki qatlami boronalanadi. Agar bahorda yog‘ingarchilik ko‘p bo‘lsa, dalalar qay-
tadan borona lanadi. Berch yerlar chizel-kultivator yoki tovoqli og‘ir boronalar bi-
lan yumshatiladi.
Yetarli darajada yog‘ingarchilik bo‘lmaydigan sho‘r yerlar nam yig‘ish
uchun qishda qo‘shimcha sug‘oriladi. Bunday dalalar yetilishiga qarab har joy-
har joyda tanlab boronalanadi. Dala to‘la yetilganidan keyin yoppasiga
boronalanadi. Dala ekishdan oldin chizel-kultivator yoki tovoqli og‘ir borona
bilan
ishlanadi, so‘ng tekislanadi.
Sho‘ri yuvilgan yerlarga ishlov berish erta bahorda boronalashdan bosh-
lanadi, tuproq yetilishi bilan esa chuqur qilib chizel-kultivator bilan ishlanadi.
Chizel-kultivator bilan 1—2 o‘tib
ishlov berilgach, dala yaxshilab molalanadi.
Ekishdan oldin yerga ishlov berish uchun o‘rta va og‘ir tipdagi ZBZC-1,0
va ZBTU-2,0 tishli boronalar, UKP, UKPG, KZU-0,3 va CHKU-4 chizel-
kultivatorlari, BDÒ-2, BDT-2,5, BDNT-2,2 tovoqli og‘ir boronalar va MVN-
2,8 aylanuvchi motigalar kabi mashinalar, traktorga ulash uchun S-11, SB-12
tirkash moslamalari ishlati ladi.
94
ZBZS-1,0 tirkalma borona keng tarqalgan. Bunday borona yordamida en-
siz
qamrovli agregat tuzib, mayda dalalarni katta tezlikda boronalash mumkin.
Boronalashda agregat dalada diagonal bo‘ylab va diagonal-qirqma usulda
harakatlanadi.
Minerallashgan og‘ir tuproqlarda tirkalma BDT-2,2 yoki BDT-2,5 va
o‘rnatma BDNT-2,2 boronalari ishlatiladi.
O‘rnatma BDNT-2,2 tovoqli borona tayanch g‘ildiraklarsiz va ko‘tarish
mexa nizmlarisiz ishlatiladi. Ikkala batareya bitta ramaga mahkamlanadi.
Tovoqlarning yo‘nalish burchagi batareyalarni mahkamlovchi boltlarning ra-
madagi teshiklarda joyini almashtirish yo‘li bilan o‘zgartiriladi. Ramada ikkita
quti o‘rnatilgan. Ularga yuk ortib, boronaning yurish chuqurligi o‘zgartiriladi.
Boronaning qamrash kengligi 2,2
m, T4 va T75M traktorlari bilan ishlatiladi.
BDN-3 diskli o‘rnatma borona shudgorning ustki qatlamini 10
sm chuqur-
likda yumshatish, o‘simlik ildizlarini yuqoriga chiqarish uchun xizmat qiladi.
Borona MTZ-80X va MTZ-82 traktorlari bilan ishlatiladi.
Tovoqli batareyalar to‘qqizta botiq tovoqlar, ikkita sirpanish podshipnigi,
oltita shpilkadan iborat.
BDT-7 tovoqli og‘ir borona shudgorlangan cho‘l yerlarining ustki qatlami-
ni yumshatish va og‘ir tuproqli yerlarga hosil yig‘ishtirib olinganidan keyin
ishlov berish uchun ishlatiladi.
Borona bilan ishlash chuqurligi batareyaning hujum burchagini 12°, 15°,
18° o‘zgartirib rostlanadi.
Lushchilniklar don ekinlari yig‘ib olinganidan keyin va ekin ekish oldidan
tuproq ni yuzaki yumshatish uchun ishlatiladi.
Yuza yumshatish ishlari yer shudgorlanganidan keyin tuproqni maydalash,
namlikni saqlash, qishloq xo‘jalik ekinlari kasalliklari va zararkunandalariga
qarshi kurashish maqsadida o‘tkaziladi.
Lushchilniklarning ishlash chuqurligini pasaytirgichlar yordamida 5 dan 8
sm gacha rostlash mumkin. Ishlash chuqurligini orttirish uchun seksiyalarning
sinchlari pasaytirgichlarning sirpanchiqlaridagi pastki
teshiklarga mahkamlanadi
va ballast qutilariga tuproq solinadi.
Lushchilnik hujum burchagi a = 35° bo‘lganda 5
m, 15° bo‘lganda esa 5,82
m kenglikni qamraydi.
LDG-10 va LDG-15 tovoqli tirkalma lushchilniklar LDG-5 rusumli
lushchil nikdan, asosan, qamrash kengligi bilan farq qiladi.
Hujum burchagi a-35° bo‘lganda LDG-10 lushchilnigi 10
m, LDG-15
lushchilnik esa 15
m kenglikni qamraydi.
LN-5-25V o‘rnatma lemexli lushchilnikda har qaysisining qamrash kengligi
25
sm bo‘lgan ag‘dargichli beshta korpusi, tovoqsimon pichog‘i va tayanch
95
g‘ildiragi bor. Korpuslarning madaniy ag‘dargich, lemexi bor. Ishlash chuqurli-
gi tayanch g‘ildirakning vintli mexanizmi yordamida rostlanadi. Lemexli
lushchilniklar bilan tuproqni 18
sm gacha chuqurlikda yumshatish mumkin.
Keyingi yillarda tovoqli lushchilniklarning asosiy mexanizmlarini harakatga
keltirish uchun gidravlik qurilmalardan foydalanilmoqda. Gidravlik qurilmalar
lush chilniklar ishini tez va unumli tashkil etishga imkon beradi.
LDG-10 va LDG-15 lushchilniklar ramasi ikkita pnevmatik g‘ildirakka
o‘rnatilgan. Rama ilgagi traktorga ulanadi. Aravachalar va tayanadigan sek-
siyalarning to‘sinlari ramaning orqa qismiga mahkamlanadi. To‘sinlar tortqilar
bilan ramaning old qismiga biriktiriladi. Gidravlik boshqarish mexanizmi sek-
siyalarning ramasi va to‘sinlariga o‘rnatiladi. Seksiyalar to‘sinlarga sharnirli
biriktiriladi. Lushchilnikning ish organi sferik botiq tovoqlardan iborat.
LDG-10 va LDG-15 lushchilniklari chap va o‘ng seksiyalar orasida ishlan-
may qoladigan joylarga ishlov berish uchun bittadan qo‘shimcha seksiyaga ega.
Bu seksiya orqa tomonda joylashgan bo‘lib, seksiyalarning chegaraviy izlarini
yopib ketadi.
Yopuvchi seksiya maxsus uzaytirilgan ramaga o‘rnatiladi. LDG-15
lushchilnikning yopuvchi seksiyasi 10 ta tovoqdan tuzilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
