Картошка маҳсулотлари биокимёси

10.4. Сабзавотларда нитратлар тўпланишини пасайтирувчи омиллар

• Сабзавот экинларидан нитратларни энг кўп тўплайдиган турларига карам, қовоқ ва сельдерлар киради. Улардаги нитратлар миқдори 600-3000мг/кг ҳўл массасига тўғри келиши мумкин. Помидор, ширин қалампир, бақлажон, саримсоқ меваларида нитратлар миқдори 20-300 мг/кг гача бўлади. Сабзавот органлари таркибидаги нитратларга келсак, уларда асосан илдизда ва пояда тўпланади, барг ва гулларида эса қисман йиғилади. Карам ва сельдер, укроп баргида кўпроқ нитратлар учрайди. Қовоқдошлар оиласига мансуб ўсимликларда нитратлар миқдори мева бандидан юқори қисмига қараб камаяди.
• Сабзавотларда нитратлар тўпланиши азотли ўғитларнинг тупроққа берилиши меъёрларидан келиб чиқади. К ва Са ионларининг концентрацияси муҳитда ортиши ва тупроқнинг Мо билан таъминланиши етарли бўлмаслигида нитратлар миқдори ортиши мумкин. Нитратлар миқдорини камайтиришда комплекс тадбирларни амалга ошириш керак бўлади.

Қуйидаги селекцион – генетик тадбирлар амалга оширилади:

• Қуйидаги селекцион – генетик тадбирлар амалга оширилади:
• -сабзавотларни тупроқ азотини юқори самарали фойдаланувчи навларни топиш ва ишлаб чиқиш;
• -ўсимликларнинг паст даражада нитратлар тутувчи ва уларни метаболик системага қўшадиган, юқори фаолликка эга бўлган нитратредуктазаларга эга бўлган турларни танлаш;
• -нитратларни юқори ассимиляция қилиш потенциалига эга бўлган навларни жорий этиш.
• Агротехник тадбирларга қуйидагилар киради:
• -ҳосилдорликни максималдан 5-10% камайтириб ўғитлар меъёрини ишлатиш;
• -амалиётга секин таъсир этувчи ўғитларни татбиқ қилиш;
• -полимер шаклдаги ўғитларни қўллаш (мочевина ва карбамус формальдегид бирикмалар ва конденсатланган фосфатлар)
• -нитрификация ингибиторларини жорий қилиш;
• Технологик тадбирлар қуйидаги усулларга асосланади:
• -сабзавот экинларига вақтида азотли ўғитлар берилиши;
• -вегетациянинг ҳар хил босқичларида ўғитлар меъёрини қўллаш;
• -вегетатив қисмларнинг фаол ўсишида ўғитларни меъёрини бошқариш;
• -ҳосилни оптимал муддатда йиғишни аниқлаш.
• Нитратларни юқори миқдорда бўлишига сабаб кўпинча сабзавотларни етиштириш технологияларига амал қилмаслик натижасида рўй беради.