Kartografik chizmachilik va kompyuter grafikasi fanidan amaliy ishlarni bajarish bo

5-rasm. CIE rang maydoni. 
Persepsion rang modellari hozirgi kunda keng miqyosda qo‗llaniladi, 
bu rang modeli variantlari birinchi marta 1920 yilda CIE (
Commucation 
Internationale de l'Eclairage
) Halqaro komissiyasi tomonidan ishlab 
chiqilgan. Bu rang modeli uch o‗lchamli koordinatalarga (bitta qiymat – 
yorqinlik komponenti hisoblanib, u rang ahamiyatiga ega emas, boshqa 
ikkitasi rangning miqdoriy xususiyatlarini tavsiflab beradi) ega bo‗lgan 
barcha his qilinuvchi ranglarni tavsiflashga mo‗ljallangan. 

---

53 
CIE rang maydoni odam ko‗zi orqali ilg‗ab olinuvchi barcha rang 
diapazonini tavsiflab beradi va apparatga bog‗liq emas. CIE rang 
diapazoni asosiy dasturiy ta‘minot hisoblanib, ranglarni tavsiflashga 
mo‗ljallangan, shu sababli u RGB – additiv rang maydoni va CMYK – 
substraktiv rang maydoniga nisbatan keng qamrovli xususiyatlarga ega 
hisoblanadi.
RGB rang modeli.
Additiv rang maydoni – RGB raqamli 
qurilmalarda rang xosil qilish maqsadlarida qo‗llanilib (kompter 
monitorida, skaner, raqamli kameralarda) barcha imkoniyati mavjud 
bo‗lgan ranglar turli xil rangdagi nurlarning aralashishi natijasida qizil 
rang (Red), yashil rang (Green) va ko‗k rang (Blue) kombinatsiyalaridan 
kelib chiqadi. Oq rang qizil, ko‗k va yashil ranglarning maksimal 
intensivlikda 
aralashishidan 
xosil 
bo‗aldi, 
ikkita 
rangning 
kombinatsiyasidan qo‗shimcha ranglar xosil bo‗ladi (havorang, alvon va 
sariq kabi). 
6-rasm. 
RGB 
rang modeli.
CMY – substraktiv rang maydoni. 
CMY – substraktiv rang maydoni 
nashriyot faoliyatida foydalanilib, havorang, alvon va sariq ranglar 
kombinatsiyasida nashriyot ishlari davomida foydalaniluvchi barcha 
ranglar keltirib chiqariladi. Nazariy jihatdan olib qaralganda, CMY 
ranglarining aralashtirilishida maksimal qiymatdagi zichlik asosida sof 
holatdagi qora rang yuzaga keltiriladi. Amaliyotda bo‗yovchi ranglarning 
takomillashmaganligi sababli yuqorida keltirilgan tarzda aralashtirishda 
muvozanatning havorang tomoniga og‗ishi hisobiga hira-qo‗ng‗ir tusdagi 
rang xosil bo‗aldi. SHu sababli nashr qilish jarayoni davomida CMY 
ranglarining aks etish darajasini kuchaytirish uchun to‗rtinchi rang (K) 
sifatida qora rangdan foydalaniladi, shu sababli rang modelining nomi 
CMYK ko‗rinishini oladi. 

---

54