Kartografik chizmachilik va kompyuter grafikasi fanidan amaliy ishlarni bajarish bo

Rang va rang modellari 
Tasvirlar bilan ishlash yo‗nalishida rang eng murakkab kategoriya 
hisoblanadi. Rangli tasvirlar barcha qayta ishlash bosqichlaridan 
o‗tkazilib, bunda kirishdan boshlab (skaner, raqamli kameralar 
yordamida), monitor ekranida qayta ishlashlar va yakuniy holatda nashr 
qilish qurilmasida chiqarish jarayoni davomida tasvirlar ranglari turli xil 
o‗zgarishlarga uchraydi. Bu o‗zgarishlar oldindan aytib bo‗lmaydigan 
natijalarga olib kelishi xam mumkin. Bu holatga olib keluvchi uchta asosiy 
obyektiv sabablarni ajratib ko‗rsatish mumkin: 
1.
Rangning his qilinishi – murakkab ruhiy-fizik jarayon hisoblanib, 
bu texnik vositalar yordamida amalga oshirilishi imkoniyati 
mavjud emas; 
2.
Rangni bevosita o‗lchash imkoniyati mavjud emasligi (masalan, 
uzunlik kabi); 
3.
Turli xil rang modellaridan kelib chiqqan holatda rang 
axborotlarini o‗zgartirish talabi yuzaga kelishi, bu holat turli xil 
kiritish va chiqarish qurilmalaridan foydalanish davomida yuzaga 
keladi va o‗z navbatida o‗zgarishlar qayd qilinadi, shuningdek 
apparatlarning og‗ish qiymatlari ta‘sirida rang o‗zgarishlari 
kuzatilishi mumkin. 
Ushbu ko‗rinishda, qayta ishlashning har bir bosqichida 
qurilmalarning og‗ish qiymatlari va axborotlarning bitta turdan 
ikkinchisiga konvertatsiyalanishi davomida o‗zgarishlar qayd qilinadi. 
Rangli tasvirlarni qayta ishlash standart tarzdagi ranglarni 
tavsiflashlarsiz imkoni bo‗lmagan bo‗lar edi. Bunda ko‗plab rang 

---

52 
modellari ishlab chiqilgan bo‗lib, ular tegishli qo‗llanilish sohasi va 
foydalanuvchilar guruhlariga bog‗liq holatda yaratilgan. Hohlagan rang 
modelining asosida nima yotishidan qat‘iy nazar u quyidagi uchta talabni 
qanoatlantirishi talab qilinadi: 
4.
Rang standart usulda aniqlanishi talab qilinadi, bu holat ma‘lum bir 
qurilmalarning imkoniyatlariga bog‗liq emas; 
5.
Model berilgan rang gammasini (diapazoni) aniq aniqlab berishi 
talab qilinadi; 
6.
Model tarkibida rangning aks etishi yoki o‗tib ketishi xususiyatlarini 
hisobga olgan holatda his qilinishini e‘tiborga olinishi ta‘minlangan 
bo‗lishi kerak. 
Barcha mavjud bo‗lgan rang modellari quyidagi uchta tipdan biriga 
tegishli hisoblanadi: persepsion (his qilish bo‗yicha), additiv 
(murakablashishga asoslanilgan) va substraktiv (hisoblash asosida). 
Ko‗pincha holatlarda quyidagi rang modellari bilan ishlash amalga 
oshiriladi: CIE – persepsion rang maydoni (5-rasm), RGB – additiv rang
maydoni (6-rasm) va CMYK – substraktiv rang maydoni (7-rasm) (2-
ilovaga qarang).