Kartashunoslik

Nilomer 
Measures  of 
Nile 
Ниломер
 
Ahmad 
al-Farg‘oniy 
tomonidan  yasalgan  Nil 
daryosi 
suv 
sathini 
o‘lchaydigan asbob. 
Beruniy 
globusi 
Globe Biruni 
Глобус Беруни 
Sharq  olamidagi  dastlabki 
globus 
bo‘lishi 
bilan 
birga, 
eng 
birinchi 
bo‘rtma  (relyefli)  globus 
ham  bo‘lgan. Bu  globusni 
yaxshi  tomoni  shundaki, 
Martin  Bexaym  ishlagan 
globusda  faqat  sharqiy 
yarimshardagi 
yerlar 
ko‘rsatilgan, 
Beruniy 
globusida 
G‘arbiy 
Yevropa  bilan  Sharqiy 
Osiyo ham ko‘rsatilgan. 
 
Nazorat savollari 
1.
 
O‘rta Osiyo ―uyg‘onish davri‖ deganda nimani tushunasiz? 
2.
 
Muhammad  ibn  Muso  al-Xorazmiyning  kartografiyaga  qo‘shgan  hissasi 
qanday? 
3.
 
Al-Xorazmiy kartalarida qaysi hududlar tasvirlangan? 
4.
 
Qaysi  alloma  Xo‘jand-Shifurkon  (Shibirg‘on)  shaharlaridan  o‘tgan 
meridianni Bosh meridian deb qabul qilgan? 
5.
 
―Surat al-arz‖ (―Yer tasviri‖ yoki ―Yerning surati‖) asarining muallifi kim? 
6.
 
Nilomer asoschisi kim? 
7.
 
Abu  Rayhon  Beruniyning  kartografiyaga  qo‘shgan  hissasi  nimalardan 
iborat? 
8.
 
Beruniy  qaysi  asarida  (bu  asarni  H.Hasanov  «Kartografiya»  deb  atagan) 
usturlab  (astrolyabiyaning  bir  turi),  graduslar  to‘ri,  sharni  tekis  yuzaga 
tushirish  va  kartografik  proektsiyalar,  osmon  globusini  yasash  to‘g‘risida 
ma‘lumotlar bergan? 
9.
 
Beruniy globusi haqida nimalarni bilasiz? 
10.
 
O‘rta  asrlar  Yevropa  kartografiyasining  O‘rta  Osiyo  kartografiyasidan 
farqi qanday? 
Test 
1.  Kimning  kartasida  parallellar  va  meridianlar  berilgan  bo‘lib,  bu  sharq 
kartografiyasida deyarli birinchi voqea edi?  
a) Muhammad Najib Bakron  
b) Alovuddin Muhammal ibn Takash 
c) Hoji Yusuf 
d) Muso аl Xorazmiy 
2.  Abu  Rayhon  Beruniyning  taxminan  nechta  asari  bevosita  kartografiyaga 
tegishli? 

---

 
61 
a) 4 ta  
b) 10 ta 
c) 1 ta 
d) 7 ta 
3.  Qaysi  alloma  astrolabiya  asbobini  yaratdi,  astronоmiуа,  gidrologiya  va 
geodeziya sohasida muhim ilmiy ishlar olib bordi?  
a) Al Farobiy 
b) Al Farg‗oniy 
c) Aristotel 
d) Muso аl Xorazmiy 
4. Muhammad ibn Muso аl Xorazmiyning geografiya faniga oid qanday asari 
bor? 
a) Mineralogiya 
b) Hindiston 
c) Yer tasviri 
d) Dеvоnu lug‗atit turk 
5. O‗rta Osiyo geografiyasining asoschisi kim? 
a) Al Farobiy 
b) Al Farg‗oniy 
c) Abu Rayhon Beruniy 
d) Muso аl Xorazmiy 
7. Jahonda birinchi bo‗lib globusni yasagan vatandoshimizni ayting? 
a) Al Farobiy  
b) Al Farg‗oniy 
c) Abu Rayhon Beruniy   
d) Muso аl Xorazmiy 
8.  ―Hindiston‖,  ―Mineralogiya‖,  ―Qadimgi  xalqlardan  qolgan  yodgorliklar‘ 
kabi asarlar muallifini aniqlang? 
a) Al Farobiy  
b) Al Farg‗oniy 
c) Abu Rayhon Beruniy   
d) Muso аl Xorazmiy 
9. Nilomerni kim yasagan? 
a) Al Farobiy  
b) Al Farg‗oniy 
c) Abu Rayhon Beruniy   
d) Muso аl Xorazmiy 
10.  Kim  tomonidan  tuzilgan  kartada  o‘sha  vaqtda  Jobraqo  deb  yuritilgan 
Yaponiya tasvirlangan? 
a) Mahmud Qoshg‘ariy   
b) Al Farg‗oniy 
c) Abu Rayhon Beruniy   
d) Muso аl Xorazmiy 

---

 
62