Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

8.2. Moliyaviy rejalashtirish tamoyillari 
 
Moliyaviy rejalashtirish quyidagi prinstiplarga asoslanadi: 
1. Yagonalik prinstipi. Moliyaviy rejalashtirish tizimli xarakterga ega 
bo’lishi kerak.
2. Moliyaviy rejaning alohida bo’g’inlarini o’zaro koordinastiyasi prinstipi. 
3. O’zaro ishtirok etish prinstipi. Moliyaviy rejalashtirishda kompaniyaning 
har bir bo’limi(marketing, sotish va b.) jalb qilinadi. 
4. Uzluksizlik prinstipi.: 
-moliyaviy rejalashtirish tizimli ravishda belgilangan davrda doimiy 
ravishda amalga oshiriladi; 
-ishlab chiqilgan rejalar uzluksiz bir biri bilan almashiniladi; 
5. Egiluvchanlik prinstipi(vertikal rejalashtirish). 
6. Aniqlik prinstipi. Korporastiyalar reja kompaniyaning tashkil va ichki 
shart sharoitlariga muvofiq batafsil aniqlashtirilgan bo’lishi talab qilinadi.
 
8.3. Moliyaviy reja va uning turlari 
Rejalashtirish miqdoriy va sifat tavsifidagi maqsadlarni ishlab chiqish va 
qabul qilish hamda ularga erishishning samarali yo’llarini aniqlash jarayonlarini 
o’zida aks ettiradi. «Maqsadlar daraxti» shaklida ishlab chiqilgan maqsadlar 
boshqarishning mazkur darajasida muhim hisoblangan ko’rsatkichlar tizimida 
hisob kitoblar imkoniyati bo’yicha tavsiyalanadi. Rejalashtirish jarayonidagi 
boshqaruv qarorlari moliyaviy axborotlarni tahlil qilish natijalari asosida qabul 
qilinadi.
Moliyaviy reja- kompaniyaning qisqa va uzok muddatlarga pul mablag’lari 
xarajatlari va daromadlarini o’zida aks ettiruvchi xujjatdir. Moliyaviy reja biznes 
rejaning tarkibiy qismi hisoblanadi. 
MOLIYaVIY REJALAShTIRISh JARAYoNI: 
- Korporastiya kelajakda ko’zda tutayotgan investitsion imkoniyatlar va joriy 
moliyalashtirish imkoniyatlarining tahlili; 
- Kelajakda kutilmagan holatlardan chetlashish maqsadida joriy qarorlar 
oqibatlarini bashorat qilish; 

---

59 
- Bir necha variantlardan biznes uchun optimal variantlarini tanlash va 
asoslash; 
- Moliyaviy rejada belgilangan parametrlar bilan muvofiq keluvchi 
korporastiyalarning natijalarini baholash.
Makro va mikro darajada moliyaviy rejalashtirishning zarurligini bir qancha 
sabablari mavjud bo’lib, bizning fikrimizcha, kelajakdagi faoliyat va natijalarning 
mavxumligi, rejaning yo’naltiriruvchanlik rolini mavjudligi, iqtisodiy shart 
sharoitlarning optimallashtirilishi hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasidagi 
xozirgi iqtisodiy vaziyat davlat va korxonalar moliyasidagi rejalashtirish 
jarayonlarida ma’lum mukammalashuvlar amalga oshirilish zaruratini keltirib 
chiqaradi.
Rejalashtirish jarayonida yuqorida keltirilgan har qaysi usullardan 
foydalaniladi. Masalan, byudjetni rejalashtirish jarayonida bir vaqtning o’zida 
ekstrapolyastiya usulidan ham foydalaniladi va shuningdek byudjet xarajatlari va 
daromadlarini rejalashtirishda ularning balansligi ta’minlanishi lozim. Shuning 
uchun xarajatlar va daromadlarning farqlarini qoplash maqsadida defistitni 
moliyalashtirish manbalari ham rejalashtiriladi. 
Moliya tizimining barcha bo’g’inlari o’ziga xos moliyaviy rejaga egadir. 
Tijorat asosida faoliyat yurituvchi korxonalarda moliyaviy reja daromad va 
xarajatlar balansi shaklida shakllantiriladi.
Moliyaviy reja korxonaning daromad va xarajatlarini bog’lovchi oldingan 
qo’yilgan moliyaviy maksadlarga erishish usullarini tavsiflovchi xujjatdir. 
Moliyaviy rejalashtirish jarayonida korxonaning moliyaviy maqsadlari aniqlanadi, 
korxonaning joriy moliyaviy holatiga o’rnatilgan maqsadlarning muvofiq kelish 
darajasi o’rnatiladi, o’rnatilgan maqsadlarga erishishga yo’naltirilgan faoliyat 
ketma ketligi shakllantiriladi. 
Moliyaviy reja moliya tizimining barcha bo’g’inlariga xosdir. Chunonchi, 
davlat moliyasi darajasida davlatning asosiy daromadlari va xarajatlari balansi 
sifatida byudjet loyihasi ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. 
Xo’jalik sub’ektlari darajasida daromadlar va xarajatlar balansi shaklida 
moliyaviy reja tuziladi.
Moliyaviy rejalashtirish asosida strategik va ishlab chiqarish rejalari yotadi. 
Strategik 
rejada 
korxona 
faoliyati 
sohalarining 
maqsadlari, 
vazifalari,
masshtablarinini shakllantirishni ko’zda tutiladi. Ishlab chiqarish rejasi strategik 
reja asosida tuziladi va ishlab chiqarish, marketing, ilmiy-tadqiqot va investitsion 
siyosatni ko’zda tutadi. 
Moliyaviy reja o’zida korxonalarning moliyaviy maqsadlariga erishish 
uslublarini tavsiflovchi va uning daromad va xarajatlari bog’lovchi xujjatni o’zida 
aks ettiradi. Moliyaviy rejalashtirish jarayonida: 
a) korxonaning moliyaviy maksadlari belgilanadi;
b) mazkur moliyaviy maksadlarga korxonaning joriy moliyaviy holatini 
muvofiq kelish darajasi aniqlanadi;
v) o’rnatilgan maqsadlarga erishishga yo’naltirilgan harakatlar, tadbirlar 
ketma ketligi shakllantiriladi. 

---

60 
Moliyaviy rejaning 2 asosiy turi mavjud bo’lib ular: 
- Qisqa muddatli moliyaviy reja;
- Uzoq muddatli moliyaviy reja.
Qisqa muddatli moliyaviy rejaning maqsadi moliyaviy barqarorlik nuqtai 
nazaridan korxonaning kengayish sur’atini aniqlash hisoblanadi. Uzoq muddatli 
moliyaviy rejaning maqsadi korxonaning doimiy to’lov kobiliyatini ta’minlash 
hisoblanadi. 
Moliyaviy rejalashtirish jarayonining quyidagi bosqichlari ajratiladi: 
A) korxonalarning moliyaviy holati tahlil qilinadi; 
B) taqvimiy smeta va byudjet tuziladi; 
V) korxonaning kelgusida moliyaviy resurslarga umumiy ehtiyoji aniqlanadi; 
G) moliyalashtirish manbalarining strukturalari bashorat qilinadi; 
D) nazorat va boshqarishning muvofiq keluvchi tizimi tuziladi; 
E) rejaga o’zgartirishlar kiritish tartiblari ishlab chiqiladi. 
Amaliyot nuqtai nazaridan moliyaviy rejaning bir qancha quyidagi 
variantlari tavsiya qilinadi: optimistik, yuqori extimollikdagi rejalar, pessimistik.
Umumiy ko’rinishda moliyaviy reja quyidagi mazmundagi xujjatlarni o’z 
ichiga oladi: 
1. 
Investitsion siyosat: asosiy fondlarni moliyalashtirish siyosati, 
nomoddiy aktivlarni moliyalashtirish siyosati, uzoq muddatli qo’yilmalarga 
nisbatan siyosat. 
2. 
Aylanma kapitalni boshqarish: pul mablag’lar va unga tenglashtirilgan 
mablag’larni boshqarish, ishlab chiqarish zaxiralarini boshqarish, kontragentlarga 
nisbatan siyosat va debitorlik qarzlarini boshqarish. 
3. 
Divident siyosati va moliyaviy resurslar manbalari strukturasi. 
4. 
Moliyaviy 
prognozlashtirish: 
moliyaviy 
shartlarning 
tavsifi, 
korxonalar daromadi va xarajati, moliyaviy hisobotlar prognozlari, pul mablag’lari 
byudjeti, kapitalga umumiy extiyoj, tashqi moliyalashtirishga extiyoj. 
5. 
Hisob siyosati. 
6. 
Moliyaviy nazorat tizimlari. 
Ma’lumki moliyaviy reja etarli darajada murakkab bo’lib, korxona 
investitsiya faoliyatiga ta’sir etuvchi barcha moliyaviy ishlab chiqarish tavsifidagi 
omillarni kompleks qamrab oladi.
Moliyaviy rejalashtirishda prognozlashtirish muxim rol o’ynaydi. Moliyaviy 
menejer realizastiya hajmini, maxsulot tannarxini moliyalashtirish manbalari, pul 
oqimlari mikdorini prognozlashtirishi zarur.
Prognozlashtirishning 2 asosiy usuli hozirgi paytda samarali hisoblanadi. 
Ular: ekspert baholash usuli, situastion tahlil va prognozlashtirish usullari.