Kariolis kuchlari



Download 0,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/3
Sana11.08.2021
Hajmi0,9 Mb.
#144702
1   2   3
Bog'liq
Kariolis kuchi

bilan birga aylanayotgan jism koordinata sistemasiga nisbatan o’zining radius bo’yicha 

“to’g’ri chiziqli harakatidan” chetga chiqqan bo’lar edi. 

          Nyutonning  3-qonuniga  ko’ra,    jismni  harakat  vaqtida  radiusda  ushlab  turadigan 

bog’lanishlarga   kuchga teng  va qarama-qarshi  yo’nalgan 

 kuch ta’sir qiladi. Tezlanishli 

sistemalarning  ilgari  ko’rib  o’tilgan  misollardagi  kabi  bu  holda  ham,  disk  bilan  birga 

aylanayotgan koordinata sistemasidan foydalansak, 

 kuch   jismning o’ziga qo’yilgan deb 

hisoblaymiz.  Shunday  qilib,  aylanma  harakat  qilayotgan  sistemada 

radius bo’yicha 

′ tezlik bilan harakatlanayotgan jismga:  

                             

= 2 ′

                                 (3)  



“inersion”  kuch  qo’yilgan  bo’lib,  bu  kuch 

  tezlikka  perpendikulyar 

(misolimizda  chap  tomonga  yo’nalgan,  2-rasmga  qarang)  yo’nalgan 

bo’ladi.   

        Xuddi mana shu 

 kuch Koriolis kuchi deb ataladi.  

           Endi,    jism markazi aylanish o’qida joylashgan aylana bo’yicha 

disk  ustida  harakat  harakat  qilayotganda  ham  Koriolis  kuchi  mavjud 

bo’lishini ko’rsatamiz (3-rasm).  Agar   jism diskka nisbatan 

′ tezlik bilan harakat qilayotgan 

bo’lsa, qo’zg’almas koordinata sistemasida to’la tezlik  

+

 bo’ladi; bunda 



−aylanadagi 

diskning    jism  turgan  joyidagi  chiziqli  tezligidir.    Demak,    jismga  quyidagi  markazga 

intilma kuch ta’sir qiladi:  

                                                 

.

=

(



)

bunda  R-aylanish  o’qidan  jismgacha  bo’lgan  masofa.  Bu  formuladagi   



(

+

)  yig’indini 



kvadratga ko’tarib, quyidagini olamiz:  

                                                 

.

=

+



+ 2

.            




 

 

        Disk  bilan  bog’liq  koordinata  sistemada   



  had  diskning 

  burchak  tezligi  bilan 

aylanishi natijasida vujudga keladigan  markazdan qochirma inersion kuchni ifodalaydi; 

 

had jismning R radiusli aylana bo’yicha 



′ nisbiy tezlik bilan harakat qilish natijasida vujudga 

keladigan markazdan qochirma kuchni ifodalaydi:   



                                                        

= 2


= 2

  

had  esa  bir  vaqtning  o’zida  ham  diskning  aylanma  harakati,  ham  jismning  diskka  nisbatan 

harakati mavjud bo’lgani tufayli vujudga kelgan qo’shimcha kuchni ifodalaydi.  

            kuchga  teng  va  unga  qarama-qarshi  yo’nalgan 

  kuch  bu  hol  uchun  Koriolis  kuchi 

bo’ladi. B 

          Bu kuchning kattaligi harakat radius bo’yicha bo’layotgandagi kuchga teng((3) formula) 

va bu holda ham nisbiy tezlikka tik yo’nalgan. 

           Endi    jism  OC  radius  bilan    burchak    tashkil  qiluvchi 

′  nisbiy 

tezlik harakatlanayotgan holni ko’ramiz(3-rasm). Bu holda 

′ tezlikni ikki 

tashkil  etuvchiga:  radius  bo’yicha  yo’nalgan 

=

cos   tashkil 



etuvchiga va radiusga tik yo’nalgan 

=

sin   tashkil etuvchiga ajratish 



mumkin.  

          

  tashkil  etuvchiga,  (3)  formulaga  ko’ra, 

= 2


cos ∙

  

Koriolis kuchi, 



 tashkil etuvchiga esa 

= 2


sin ∙

 Koriolis kuchi 

mos keladi; to’la Koriolis kuchi:  

                              

=

+

= 2 ′



         Shunday  qilib, 

′  nisbiy  tezlik  ixtiyoriy  yo’nalishda  bo’lsa  ham, 

Koriolis kuchi (3) formula ko’rinishida bo’ladi.                                                      3-rasm.  

          Nihoyat, eng umumiy holni, ya’ni jism aylanish o’qi bilan   burchak tashkil etgan qilib 

harakat qilayotgan holni ko’ramiz(4-rasm). U holda 

′ tezlikni aylanish o’qiga tik bo’lgan    

tashkil etuvchiga va aylanish o’qiga parallel bo’lgan 

 tashkil etuvchiga ajratamiz. Bu oxirgi 

tashkil  etuvchi  jismdan  aylanish  o’qigacha  bo’lgan  masofaning  o’zgarishiga  sababchi 

bo’lmaydi  va  demak,  qo’shimcha  tezlanishlarni  va  kuchlarni  vujudga  keltirmaydi.  Shuning 

uchun  Koriolis  kuchining  kattaligini  faqat 

=

sin   tashkil  etuvchigina  aniqlaydi.  (3) 



formuladagi 

′ nisbiy tezlikni 

=

sin  bilan almashtirsak, Koriolis kuchi  uchun  uning  



quyidagi umumiy ifodani olamiz:  

                                 

= 2

sin


,                           (4)  

           Barcha  hollarda  Koriolis  kuchi 

  nisbiy  tezlikka  ham,  aylanish  o’qiga  ham 

perpendikulyar yo’nalgan bo’ladi. 

 kuchning yo’nalishini aniqlash uchun   burchak tezlik 

vektoridan foydalanamiz, u holda 

 Koriolis kuchi   va

    vektorlardan o’tuvchi tekislikka 




 

 

perpendikulyar  bo’lib,  shunday  tomonga  yo’nalganki,  agar 



  vektordan    vektorga  qarab 

yo’nalish  aylanish  (kichik  burchak  tomondan)  parma  dastasining  aylanishi  kabi  bo’lsa, 

parmaning ilgarilanma harakati 

 kuchning yo’nalishini aniqlaydi(5-rasm).  

 

 


Download 0,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish