114
Хулоса
Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлар асосида асосий воситалар
ҳисобининг ташкил этиш ва улардан фойдаланиш тартибига доир битирув
малакавий ишимизнинг натаижаларига кўра қуйидаги хулосаларга келинди.
Жамият тараққиёти бевосита унинг ижтимоий ва иқтисодий ривожланиш
кўрсаткичлари билан белгиланиши ҳеч кимга сир эмас. Мамлакатимиз
ривожланишининг асосий элементлари - корхоналар, ташкилотлар ва
муассасалар фаолиятида намоён бўлади.
Асосий воситалар - корхона томонидан узоқ муддат давомида хўжалик
фаолиятини юритишда маҳсулот ишлаб чиқариш, ишларни бажариш ёки
хизматлар кўрсатиш жараёнида ёхуд
маъмурий ва ижтимоий-маданий
вазифаларни амалга ошириш мақсадида фойдаланиш учун тугаб
туриладиган моддий активлар. Асосий воситалар - ҳар қандай корхонанинг,
ҳар қандай тадбиркорлик фаолиятининг моддий-техника базасидир.
Аниқроғи асосий воситалар, бинолар, иншоотлар, машина ва ускуналар,
хизмат муддати бир йилдан кўп бўлган бошқа меҳнат
воситалари
ҳисоблашди. Шуни таъкидлаш лозимки, қайсидир бир объектни асосий
воситалар таркибига киритиш учун, у мустақил
равишда фойдаланиш
имкониятига эга бўлганлигини назарда тутиш керак.
Асосий воситалар бажарадиган вазифасига кўра ишлаб чиқариш ва
ноишлаб чиқариш воситаларига бўлинади. Ишлаб чиқариш асосий
воситалари бевосита моддий неъматларни яратишда иштирок этадиган
воситаларидир. Ноишлаб чиқариш асосий воситалари гуруҳига уй-жой
ҳамда коммунал хўжалик, маиший хизмат, соғлиқни сақлаш, таълим ва
бошқаларнинг асосий воситалари киритилади.
5-сонли «Асосий воситалар» номли БҲМС га мувофиқ
корхона
ихтиёрига келиб тушадиган асосий воситалар объектининг қиймати корхона
балансига киритилади. Корхонага асосий воситалар қуйидаги ҳолларда
киритилган ҳисобланади ва бухгалтерияда акс эттирилади:
115
· капитал кўйилмалар тугаганидан сўнг тикланган объектни қабул қилиш-
топшириш;
· олди-сотди шартномаси бўйича объектни сотиб олиш;
· устав сармоясига таъсисчи улуши кўринишида келиб тушиш;
· ҳадя шартномаси бўйича текинга келиб тушиш;
· айирбошлаш;
· товар-моддий захиралар таркибидан ўтказиш;
· узок муддатли
ижара шартномаси буйича олиш;
· қиймати белгиланган асосий воситаларга капитал қўйилмалар;
· асосий воситаларнинг ортиқча объектларини аниқлаш.
Асосий воситалар қуйидагилар натижасида корхона баланси ҳисобидан
чиқарилади:
· тугатиш;
· сотиш;
· айирбошлаш;
· текинга бериш;
· устав сармоясига муассис улуши сифатида бериш;
· узоқ муддатли ижара (лизинг) шартномаси бўйича бериш;
· камомад ёки йўқотишнинг аниқланиши;
· иштирокчилар таркибидан иштирокчининг чиқиб кетиши
Корхоналар асосий воситаларнинг. Шунингдек улар эскиришининг
ҳолати ва ҳаракати тўғрисидаги йиғма маълумотларни акс эттириш “Асосий
воситаларнинг ҳаракати тўғрисида” ги ҳисобот (3-шакл) нинг асосий
мақсади бўлиб ҳисобланади. Ҳисобот 12 асосий устунчадан иборат бўлиб,
унинг 1 ва 2-устунчаларида асосий воситалар гуруҳларининг номи ва сатр
рақами кўрсатилади. 3, 4, 5, 6-устунчаларда
асосий воситаларнинг давр
бошидаги қолдиғи, давр ичидаги кирими, чиқими ва давр охиридаги
қолдиғининг суммалари бошланғич қиймат бўйича кўрсатилади.
Ҳисоботнинг 7, 8, 9, 10-сатрлари асосий воситалар бўйича жамланган
116
эскиришнинг давр бошидаги қолдиғи, давр ичидаги кўпайиши, камайиши
ва давр охиридаги қолдиғи суммаларини кўрсатишга мўлжалланган.
Мамлакатнинг
ривожланиш
даражаси, ахборот
асрида,
иқтисодиётдаги таркибий ўзгаришлар шуни кўрсатадики, ёшларни етук,
вазиятни тезда баҳолайдиган, ҳар қандай ҳолатда ҳам тўғри ва оқилона
қарор кабул қила оладиган малакали мутахассис қилиб тайёрлаш учун
фақат анъанавий услубларга таяниб дарс ўтиш етарли эмас. Бу эса таълим
тизимида жаҳон тажрибасидан кенг фойдаланишни талаб этади.
Бозор муносабатлари шароитида республикамиз иқтисодиётини
эркинлаштириш
ва
турли
соҳалардаги
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
билим олишга, иқтисодиёт сир-асрорларини ўрганишга
бўлган ҳаракатни, фанни чуқур ўрганишга бўлган талабларни ҳам
кучайтирди. Бу эса, ўз навбатида, иқтисодий қонунларни яхши биладиган,
турли вазиятларни таққослаш, иқтисодий ресурслар чекланганлиги
шароитида самарали хўжалик юритиш учун муқобил вариантларни тўғри
танлаш ва қарор қабул қилиш малакасига эга бўлган иқтисодчилар
тайёрлашнигина эмас, балки уларни ўқитадиган иқтисодчи-педагоглар
тайёрлашни ҳам талаб қилади. Шу талаб юзасидан биз таклиф этаётган
методик ишланмалар ўқитиш амалиётида ўзининг ижобий самарасини
беради.
