105
объектив, тушунарли, мантиқан тўғри изохланишига аҳамият бериш керак.
Тест ўтказилгач, гуруҳда жавобларни мухокама қилиш мухим аҳамиятга эга.
Талабалар билимини баҳолашда тест мухим ўрин тўтади. Бундан
ташқари тест бошқа, усуллар: масала ечиш, реферат ёзиш ёки саволга оғзаки,
ёки ёзма жавоб ёзиш кабилардан қуйадаги жиҳатлари билан ажралиб турада:
Тестлар талабалар билимини назорат қилишнинг объектив усули
ҳисобланади. Сабаби унда ўқитувчи билан талаба ўртасида
вужудга келган
муносабатлар ҳеч қандай роль ўйнамайди ва талаба билимини баҳолашга
таъсир этмайди. Назорат иши ёки рефератда ўқитувчи талабанинг айрим
хатоларидан кўз юмиб, унинг билимини юқори баҳолаши ёки аксинча,
ўзининг субъектив талабларини қўйган холда паст баҳолаши мумкин.
Тестлар бундай хатоликдан холи.
Тестларни фақат якуний назоратда қўллаш шарт эмас. Уларни мавзуни
бошлашдан аввал хам, жорий назорат, оралиқ назоратда хам қўллаш мумкин.
Тестлар талабалар билимини бутун дастур бўйича, шунингдек тор танлаш
доирасида алоҳида аҳамиятга эга ёки анъанавий ўзлаштириш қийин тушунча
хақида мавзулар бўйича назорат қилиш, баҳолаш имконини беради.
Тестлар талабалар билимини тез текшириш имконини беради. Чунки
бутун гуруҳни билимини текшириш учун жуда кам вақт талаб қилади. Бу,
айниқса, оралиқ тестлар ўтказиш учун қулай, чунки тест жавобларига кўра
ўқитувчи дастур бўйича ўз ишини, дарс ўтиладиган саволларни кўриб
чиқади, келгусида дарс утиҳда қайси саволларга аҳамият беришии
мўлжаллайди.
Америкалик мутахассис
Бенжамин Блум билим олиш, ўрганишнинг
босқичли моделини ишлаб чиқиб, уни олти босқичга бўлганини кўриб
чиққан эдик. У билиш, тушуниш, татбиқ этиш, тахлил қилиш, синтез
(умумий хулоса чиқариш), баҳолашдан иборат эди. Тестлар мураккаблигига
кўра, ана шу босқичларнинг қайси даражасига тўғри келиши билан
фарқланади. Бунда тестларни тахминан уч гуруҳга ажратиш мумкин:
106
Блум таксаномиясининг биринчи ва иккинчи «билиш ва тушуниш»
босқичларига мос келадиган нисбатан унча мураккаб бўлмаган тестлар.
Таксаномиянинг иккинчи, учинчи, тўртинчи ва бешинчи «тушуниш, қўллаш,
тахлил қилиш ва синтез қилиш» босқичларига тўғри келадиган ўртача
мураккаб тестлар.
Ўқитувчи тестларни мураккаблиги даражасига кўра, жавоблар учун
вақтни хар бир тест учун 1 дақиқа ёки ундан кўпроқ белгилаши мумкин.
Талабалар тестларга жавоб берар эканлар, уларга қуйидагиларни уқтириш
лозим:
1. Кузатишлар кўрсатадики, кўпинча биринчи интуитив жавоб тўғри
бўлади.
2. Тестни ҳар кимнинг ўзи ечгани маъқул. Талабаларнинг билим олиши
ва уларни олган билимини баҳолашнинг усули сифатида тестларни
қўллашнинг муҳим томони, нима сабабдан шу жавоб тўғрилигини
асослаб
беришдир. Бунда жавоб объектив, тушунарли, мантиқан тўғри изоҳланишига
аҳамият бериш керак.
Ўқув жараёни технологияси алоҳида олинган битта дарсга, битта мавзуга
ёки ўқув предметининг бир қисмига ва бутун ўқув предметига тузиб
чиқилиши мумкин. Илғор педагогик технологияни яратиш тамойилларининг
биринчиси – муайян дарс, мавзу, қисм, ўқув
предметидан кутилган асосий
мақсадни шакллантириб олиш; икинчиси – умумий мақсаддан келиб чиқиб
дарсни ёки ўқув предметини модулларга ажратиб, ҳар бир модулдан
кутилган мақсадни ва модуллар ичида ҳал қилиши лозим бўлган
масалалар
тизимини аниқлаб олиш; учинчиси - модул ичида ечиладиган масалаларнинг
ҳар бири бўйича тест саволларини тузиб чиқиш; тўртинчиси - мақсадлар аниқ
бўлиб, тест саволлари тузилгандан кейин, мақсадларга етиш усуллари
танланиб, уларни ишлатадиган аниқ жойларни белгилаб олиш.
Таълим жараёнига технологик ёндашув пайтида, аввал айтиб
ўтганимиздек, тизимли ёндашув тамойилига биноан дарс қисмлари
107
орасидаги зарурий боғлиқликларга ва фанлараро алоқаларга алоҳида эътибор
қаратилади. Бу педагогик технологиянинг бешинчи тамойили ҳисобланади.
Хулоса қилиб шуни айтиш жоизки, методика бўйича тадқиқотлар олиб
бориш ҳамда услублар яратишда замоннинг энг илғор усулларидан бири –
ҳар бир нарса ва ҳодисага тизим сифатида ёндашиш зарур. Акс ҳолда
фаолият
анъанавий тус олиб, кечаги кунни ифода этиб қолади. Шу нуқтаи
назардан ҳар қандай педагогик фаолият давомида педагогик технология
тамойиллари марказий ўринда туриши керак. Шундагина педагогик фаолият
замонга мос бўлиб, жамият ижтимоий буюртмасини шараф билан бажариш
мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: 
