Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

Ҳисоб ва режа кўрсаткичларининг бирлиги. Бу талаб корхонада режа кўрсаткичларини ҳисоб кўрсаткичлари билан таққослаш ва режа кўрсаткичларининг бажарилиши устидан узлуксиз назорат олиб боришни таъминлайди. Режа ва ҳисоб кўрсаткичларини таққослашнинг зарурлиги шундаки, корхонанинг истиқболдаги ишлар режасини тузиш учун ҳисоб кўрсаткичлари ѓрдамида ўтган даврда қандай натижаларга эришилганлиги тўЃрисида маълумотлар олади.

Ҳисобнинг аниқлиги ва тўЃрилиги. Барча ҳисоб маълумотлари аниқ ва тўЃри бўлиши ҳамда улар айни вақтда объектив бўлиши лозим. Ҳисоб маълумотлари фақат ютуқларини эмас, балки камчиликларни ҳам ошкора акс эттириши лозим.

Ҳисобнинг оддийлиги ва тушунарли бўлиши. Бу талабга кўра ҳисоб кўрсаткичлари оддий ва барча фойдаланувчилар учун тушунарли бўлиши керак, бу эса хўжаликни бошқаришда ҳар бир ходимга ҳисоб маълумотларидан фойдалана олиш имкониятини беради.

Ҳисобнинг тежамкорлиги. Ушбу талабга кўра ҳисоб ишларини узлуксиз такомиллаштириш ва соддалаштириш, ҳисоб олиб боришнинг замонавий ва арзон усулларини жорий қилишга ҳисоб ходимлари сонини камайтириш йўли билан эришиш мумкин.

Ҳисобнинг тўлиқлиги ва ўз вақтида бажарилиши. Ҳисоб хўжалик жараѓнининг ҳамма томонини эгаллаши ва у тўЃрида тўлиқ маълумот бериши лозим. Содир бўлаѓтган хўжалик муомалалари тўЃрисидаги маълумотлар ўз вақтида берилиши лозим. Ўз вақтида ва тўлиқ олиб борилган ҳисоб ѓрдамидагина корхонанинг хўжалик фаолиятига тўЃри раҳбарлик қилиш, хўжалик жараѓнини мукаммал ўрганиш, содир бўлган камчиликларни ўз вақтида аниқлаб, уларни бартараф этиш имкониятларига эга бўлиши мумкин.

Корхона, ташкилот ва муассасаларнинг ҳамма ишларини ҳисобга олиш миқдорий ифодалаш ва сифат жиҳатдан тўЃри тавсифнома бериш учун зарурдир. Шу боисдан ҳам ҳисоб ѓрдамида кузатиладиган объектлар сон кўрсаткичлари билан ифода этилади. Ҳисобда шу мақсад учун натура, меҳнат ва пул ўлчовларидан фойдаланилади.
Натура ўлчови хўжалик маблаЃлари ва уларнинг иш жараѓнидаги ҳаракатларини натура ҳолда ифодалаш учун хизмат қилади. Натура ўлчовларини қўллаш ҳисобга олинаѓтган объектнинг хусусиятларидан, яъни унинг физик ва истеъмол хоссасидан фарқ қилади. Масалан, ҳисоб объектлари: оЃирлик бирлигида (грамм, килограмм, тонна); узунлик бирлигида (сантиметр, метр) ва бошқаларда ўлчанади.
Меҳнат ўлчови маълум бир маҳсулотни ишлаб чиқариш ѓки бирон-бир ишни бажариш учун сарфланган иш вақтини аниқлаш учун хизмат қилади. Бу ўлчовга мисол қилиб киши-кунини, киши-соатини келтириш мумкин.
Пул ўлчови корхонанинг хўжалик маблаЃларини ва уларнинг манбаларини, шунингдек, хўжалик жараѓнларини ҳисобга олиш ва улар устидан назорат ўрнатиш мақсадида умумлашган маълумот олиш учун фойдаланилади. Пул ўлчови ѓрдамида ҳисобнинг муҳим асоси – хўжалик фаолияти устидан пул билан назорат ўрнатилади. Бундан ташқари, пул ўлчови сифат кўрсаткичи – маҳсулот бирлигининг таннархини аниқлашга хизмат қилади. Ўзбекистон Республикасида пул ўлчовининг бирлиги сифатида сўм ва тийин бирликлари қўлланилади.