Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

7.2. Асосий воситаларни туркумлаш ва баҳолаш

Асосий воситалар бажарадиган вазифасига кўра ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш воситаларига бўлинади. Ишлаб чиқариш асосий воситалари бевосита моддий неъматларни яратишда иштирок этадиган воситаларидир. Ноишлаб чиқариш асосий воситалари гуруҳига уй-жой ҳамда коммунал-хўжалик, маиший хизмат, соЃлиқни сақлаш, таълим ва бошқаларнинг асосий воситалари киритилади.

Ишлаб чиқариш ва хўжалик фаолиятида асосий воситалар объектлардан фойдаланиш даражасига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

41. 
    фойдаланилаѓтган;
    
42. 
    заҳирада турган;
    
43. 
    ишламаѓтган асосий воситалар.
    

Асосий воситаларнинг бундай гуруҳланиши улардан фойдаланиш самарадорлигини баҳолаш, эскирган воситаларни алмаштириш, кераксиз асосий воситаларни бошқа корхонага бериш ѓки сотиш тўЃрисида қарор қабул қилиш, шунингдек уларнинг эскиришини тўЃри ҳисоб-китоб қилиш учун зарур.
Асосий воситалар натурал-моддий таркибига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

44. 
    ер;
    
45. 
    ерни ободонлаштириш бўйича капитал сарфлар;
    
46. 
    иморатлар;
    
47. 
    иншоотлар;
    
48. 
    узатувчи мосламалар;
    
49. 
    машина ва жиҳозлар;
    
50. 
    транспорт воситалари;
    
51. 
    асбоб-ускуналар;
    
52. 
    ишлаб чиқариш инвентарлари;
    
53. 
    хўжалик инвентарлари;
    
54. 
    иш ҳайвонлари ва маҳсулдор чорва;
    
55. 
    кўп йиллик дарахтлар;
    
56. 
    бошқа асосий воситалар.
    

Ер амалдаги қонунчиликка биноан корхонага мулк тарзида берилган ер майдонидир. Ўзбекистон Республикаси Ер кодексининг 17-моддасига биноан, «юридик шахслар Ер кодекси ва бошқа қонун ҳужжатларига мувофиқ доимий эгалик қилиш, доимий фойдаланиш, муддатли (вақтинча) фойдаланиш, ижарага олиш ва мулк ҳуқуқи асосида ер участкаларига эга бўлишлари мумкин». Ернинг қийматига уни харид қилишда кўчмас мулк агентликларига тўланадиган комиссион тўловлар, адвокатлик хизмати учун ҳақ, харид қилишдаги солиқ тўловлари, дренаж қиймати, ерни тозалаш ва бошқа харажатлар қўшилади.