Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

6.5. Турли мулк шакллари мавжуд шароитда харажатларни ҳисобга олиш ва таннарх ҳисоблашнинг усуллари.


Ишлаб чиқариш харажатлари ҳисоби ва маҳсулот таннархини калькуляция қилиш усули деб, у ѓки бу маҳсулот бирлигининг таннархини аниқлашда қўлланиладиган усуллар тизимига айтилади.
У ѓки бу калькуляция усулини қўллаш қуйидаги асосий омиллар билан аниқланади: ишлаб чиқариш тури ва мураккаблиги, ишлаб чиқарилаѓтган маҳсулот номенклатураси, характери, тугалланмаган ишлаб чиқариш ҳажми, ишлаб чиқариш жараѓнининг узун-қисқалиги ва ҳоказо.
Ишлаб чиқариш тури ва мураккаблиги, ишлаб чиқарилаѓтган маҳсулот номенклатураси ва характери, ишлаб чиқариш жараѓнининг узун-қисқалиги ва бошқа омилларга кўра калькуляция қилишнинг 4 усули мавжуд:
1. Оддий усул;
2. Жараѓнлар усули;
3. Буюртмали усул;
4. Норматив усул.
Ҳар бир корхонада шу корхонанинг ишлаб чиқариш хусусиятлари ҳисобга олинган ҳолда калькуляциялашнинг у ѓки бу усули қўлланилиши мумкин.
Калькуляция қилишнинг оддий усули. Бу усул тугалланмаган ишлаб чиқариш бўлмаган ѓки оз миқдорда бўлган, оддий ишлаб чиқаришга мансуб бўлган корхоналарда қўлланилади. Ушбу усулда ҳисобот даврида ишлаб чиқаришга тааллуқли барча харажатларнинг умумий қиймати аниқланиб, бу харажатлар маҳсулот турлари ўртасида маълум кўрсаткичларга (ўртача режа таннархи, асосий ишчиларнинг иш ҳақи, материаллар харажати ва бошқалар) мутаносиб равишда тақсимланади.
Мисол. «Бобур» компаниясида уч турдаги - А, Б, С маҳсулотлар ишлаб чиқарилади. Уларнинг режа таннархи А - 160 сўм, Б - 45 сўм, С - 226 сўм. Жорий даврда бу маҳсулотлардан - 100, 300, 800 дона ишлаб чиқарилган. Ишлаб чиқариш харажатлари 260370 сўм. Бу харажатлар маҳсулот турлари ўртасида қуйидагича тақсимланади:

Маҳсулот турлари