Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

18.3. Маҳсулот сотишдан олинган ялпи фойда (зарар) ҳисоби

Маҳсулот (иш хизматлар)ни сотишдан олинган ялпи фойда корхонада яратилган фойдани ифодалайди. Маҳсулотни сотишдан олинган ялпи фойдани топиш учун маҳсулотни сотишдан тушган соф тушумлардан шу сотилган маҳсулот таннархини чегириб ташлаш керак, ўз навбатида, маҳсулот сотишдан тушган соф тушумни топиш учун маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни сотишдан кейин келган тушумдан қўшилган қиймат солиЃи, акциз солиЃи, қайтарилган товарлар қиймати, харидорга берилган скидкалар (чегирмалар) айириб ташланади. Маҳсулотни экспорт қилувчи корхоналар экспорт тарифларини ҳам чегириб ташлайдилар. Маҳсулотни сотишдан келадиган тушум эса Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўЃрисида»ги Ќонунига асосан аниқланади.

Демак, маҳсулот сотишдан олинган ялпи фойда маҳсулот сотишдан тушган соф тушум билан сотилган маҳсулот таннархи орасидаги фарққа тенг. Бу фарқ ижобий ѓки салбий бўлиши мумкин. Ижобий фарқ фойда сифатида, салбий фарқ эса зарар сифатида эътироф этилади.
Маҳсулот (иш, хизмат)ларни сотишдан олинган соф тушумни ҳисобга олиш учун қуйидаги ҳисобварақлар очилган:
9010-«Тайѓр маҳсулотни сотишдан олинган даромад»
9020-«Товарларни сотишдан олинган даромад»
9030-«Бажарилган иш ва кўрсатилган хизматлардан олинган даромадлар»
9040-«Сотилган товарларнинг қайтарилиши»
9050-«Харидор ва буюртмачиларга берилган чегирмалар».
Юқоридаги ҳисобварақларда корхонанинг асосий фаолиятидан олинган соф тушуми сифатида қуйидагилар акс эттирилади:
- саноат, қишлоқ хўжалиги ва бошқа тармоқлар корхоналарининг ишлаб чиқарган тайѓр маҳсулоти ва ярим тайѓр маҳсулотларини сотишдан олинган даромадлар;
- саноат тусидаги иш ва хизматлар;
- саноат характерига эга бўлмаган иш ва хизматлар;
- сотиб олинган буюмлар;
- қурилиш-монтаж, лойиҳа-қидирув, геолог-разведка, илмий-тадқиқот ишларини сотишдан олинган даромадлар;
- савдо ва таъминот ташкилотларининг товарларни сотишдан олинган даромадлари;
- транспорт корхоналарининг йўловчи ва юкларни ташиши бўйича хизматлари;