Kamal mámbetov, Kama

«Te…in tapqan qšz» pyesasš. Á.Ótepovtıń «Teńin tapqan qız» pyesasınıń waqıyaları dramaturgke jaqınnan tanıs bolıp, 1960-jıllarda®ı ózi jasa®an dáwirden alıp jazıladı. Onda®ı bas másele — hayal-qızlardıń óz teńine qosılıp, erkin hám baxıtlı turmıs qurıw®a haqlı ekenligin kórsetedi.
Pyesanš… mazmunš tómendegishe. Sháleke degen jası ádewirge bar®an bay adam baylı®ına isenip «qaysı
qań®ırıp júrgen ash-áptadalar qızın bermes eken» dep awılda®ı eń jarlı balıqshı Sultamurattıń qızı Tillaxandı hayal ústine almaqshı boladı. Bul pikirin ózine jaqın adamlar®a aytıp «Sultamurat jarlı adam, bir-eki maldıń xabarın ayta®oysam, ol qızın bereqoymaspa eken» dep oylasadı. Pikiri maqullan®annan soń, ol qızdıń úyine bir topar jawshı jiberedi. Dramaturg Sháleke obrazı arqalı baylıq bolsa hámme nárseni islewge boladı degen tar túsinikte jasap atır®an ayırım topas xarakterdegi adamlardıń tipikalıq obrazın dóretedi. Sháleke baydıń Tillaxandı ayttırıp kelgenine dáslebinde Sultamuratta, hayalı Máryam da isenbey turadı. Olar «Qoy oynap atır®an shı®arsız, bunı kisi esitse kúler» dese, ekinshiden Sháleke bay qızın ózine emes balasına ayttırıp kelgen shı®ar dep oylaydı. Lekin, jawshılar Tillaxandı balasına emes, Shálekeniń ózine ayttırıp keldik, — degennen soń waqıya biraz shiyelenisedi. Sultamurat penen Máryam dáslebinde
«Beretu®ın qızım joq, ólip qalsam da» degeni menen keyin ózin basıp, ja®day®a iykemlesedi. Úyinde «hadaldan tawı®ı, haramnan bir pıshı®ı joq» Sultamurat hám Máryam bir esaptan baydıń malın alıp, mal-hallı bolıp qalıwdı shep kórmeydi. Bul arqalı dramaturg sol dáwirdegi bir tapqanı bir tapqanına jetpey, joqshılıqtan kózi a®ar®an, hátteki kim ne dese so®an isenip, óz pikirin erkin ayta almay joqshılıq ezip tasla®an kámba®al adamlardıń tipik obrazın jasay al®an. «Sezikli sekirer» degendey úyine bir topar adamlardıńkelgenine Tillaxan tınıshsızlanıp «Apa, jańa®ı adamlar nege kelgen eken» dep soraydı. Sonda Máryam qızına «Balıq satıp alayın dep kelgen eken, balıq alıp ketti» dep ótirik juwap beredi. Lekin anasınıń bul juwabına qızı isenbeydi. Dramaturg Tillaxannıń sol waqıtta®ı ishki keshirmelerinen ótip atır®an tol®anısların qosıq penen bılayınsha sheber súwretleydi:
Qıyınlıq keltirdiń qırshın jasımda, Iqtıyar bolmadı jal®ız basımda, Járdem berer adamım joq qasımda, Kúnnen kúnge piter boldı ı®balım.

Aradan kóp waqıt ótpesten Sháleke qızdı alıp ketiwge keledi. Pyesada®ı Tillaxannıń hám Sálmen mu®allimniń

obrazı usı jerde ashıladı. Tillaxan endi qudaydıń qıl®anına qayıl bolıp otırmaydı. Shálekeniń qanlı pánjesinen qutılıp óz teńin tabıwdıń jolın izlestiredi. Ol Sálmen mu®allim menen wádeni bir jerge qoy®annan soń, tek ®ana sonnan járdem kútedi. Sháleke kelgennen soń Tillaxan da, onıń ata-anası da úlken gúyzeliske túsedi. Qız bolsa Shálekege tiygisi kelmeydi, ata-anası bolsa onıń malın alıp qoy®an, aman-esen Shálekege uzatqısı keledi. Ásirese, olar Sálmen mu®allimniń kesapatı tiyip istiń nasır®a shawıp ketiwinen qorqadı. Dramaturg pyesada®ı usınday turmıs waqıyaların hárbir qaharmannıń ishki gúyzelisleri, óz ara dialogları arqalı sheber asha al®an. Sálmenniń wádeli waqıttan keshigiwi, onıń ústine anasınıń «Sháleke seni kóriw ushın ústińe keler» yamasa «Solay bolsın shıra®ım, qartay®an kúnimizde júzimizdi tómen qarata kórme» qayta-qayta násiyatlawı Tillaxandı biraz albıratıp taslaydı. Tillaxan ishinde qanshelli dárt bolmasın «soqırdıń sońına baq» degenindey hámme nárseni shıdamlılıq penen jeńedi hám anasına «Jaqsı apa, oya®ınan qáterjam bol...» yamasa
«túsindik ®oy, maqul degen soń bol®anı emespe» dep anasın tınıshlandıradı.
Pyesada®ı Tillaxan obrazı talayına kónip otırmastan, kelesheginen úlken úmit kútip jasaw®a umtılıwshı shıdamlı hám ozıq oylılı®ı menen ajıralıp turadı. Sálmen obrazı da 20-jılları xalıq arasına a®artıwshılıq hám bilim nurların sebiwge belsene qatnasqan aldıń®ı qatarda®ı ziyalı hám ozıq oylı dáslepki mu®allimniń obrazı bolıp tabıladı. Ol ne islese de eldegi jarlı-jaqıbay adamlardıń arın arlaw®a, ápiwayı xalıqtıń sana-sezimin ósiriwge hám jańa adamdı tárbiyalaw®a xızmet etedi. Tillaxandı Sháleke baydıń uwlı tırna®ınan Sálmen kelip qutqaradı.
Á. Ótepov bul pyesasın komediya dep ata®an. Shınında da, pyesada kúlkili háreketler kóplep ushırasadı. Pyesada adım jerde Sháleke baydıń ersi is-háreketleri áshkaralanıp otıradı. «Teń-teńi menen» — degenindey, pyesada Sháleke Tillaxannıń teńi emes, degen astarlı máni kelip shı®adı.
Solay etip, dramaturg Á.Ótepov izinde bay hám ólmes miyraslar qaldır®an talant iyesi boldı.