Kamal mámbetov, Kama

xx ásIRDegI QaRaQalPaQ áDebIYatÍ


ábDIRaman ÓtePovtÍń ÓmIRI hám DÓRetIwshIlIgI
(1905 — 1934)


Ábdiriman Ótepov dramaturgiya janrın baslawshılardıń hám milliy teatrımızdı shólkemlestiriwshilerdiń biri boldı. Ol 1905-jılı Qońırat qalasında tuwıladı hám 1934-jılı 29 jasında súzek keselinen qaytıs boladı. Ol usı az®ana ómirinde teatrda talantlı dramaturg, sheber aktyor hám rejissyor sıpatında tanıldı. Á.Ótepovtıń teatr hám kórkem ádebiyattı rawajlandırıwda®ı dóretiwshilik isleri
1920-jıllardan baslanadı. Ol 1920 — 1922-jılları Qońırat qalasında dúzilgen háwesker jaslardıń dramalıq dógereginde meńgeriwshi hám basqarıwshı jumıslarında isleydi. 1926- jılı Á.Ótepov Tórtkúlden Qońıratqa «Tań nurı» dramalıq dógeregin basqarıp kelgen Zárif Qasımov penen tanısadı hám usı jıldan baslap «Tań nurı» truppasın dúziw hám onı bekkemlew isleri menen qız®ın shu®ıllanadı. Sońınan
«Tań nurı» truppasınıń negizinde 1930-jılı birinshi qaraqalpaq mámleketlik teatrı dúziledi hám Á.Ótepov usı teatrdıń direktorı bolıp saylanadı.
Á.Ótepov talantlı rejissyor sıpatında 1927 — 1928-jılları S.Májitovtıń eki seriyalı «Ernazar alakóz», Q.Áwezovtıń bes aktli «Tilek jolında», Á.Ótepovtıń úsh aktli «Sháleke bay» pyesasınıń qayta islengen variantın hám S.Májitovtıń
«Jigit boldıq» pyesasın saxnalastırdı. Ol sonıń menen birge, awıl hám qalalar®a gastrolge shıqqan «Tań nurı» truppası ushın koncert ba®darlamaların islep shı®adı hám xalıqtıń arasında bolıp, a®artıwshılıq jumısları menen de shu®ıllanadı.
1920 — 1930-jılları Á.Ótepov birneshe incenirovkalar hám pyesalar jazdı. Sonıń ishinde «Teńin tapqan qız», «Gúman»,
«Boyawshı wákil», «Eki baslı suw qabaq», «Jalqaw diyqan»,
«Ashlıq zarı», «Odekolon», «900 gramm» pyesaları saxnada qoyıldı. 1925 — 1927-jılları jazıl®an «Sháleke bay» pyesasın
«Teńin tapqan qız» degen at penen qayta isleydi. Bul pyesa 1956-jılı qayta islenip, kóp jıllar dawamında teatr repertuarınan turaqlı orın alıp keldi.
Á.Ótepov pyesalar menen birge, «Jol bolsın sapar®a shıqqan joldaslar», «Keldik», «Araq keldi», «Qasıp jiber, osıp jiber» h.t.b. qosıqların jazdı. «Háy-haw, bul kim»,
« Qáynisi menen kelinshektiń aytısı», «Aytayın ba, qaytayın ba» h.t.b. incenirovkaların qosıq penen jazsa, 1924 — 1925-jılları «Shaxizada» degen dástan da jazadı.
Dramaturgtiń atı atal®an dramalıq shı®armalarınıń kópshiligi derlik óz dáwiriniń real waqıyaların sóz etedi. «Gúman» pyesasınıń ideya-tematikası da avtordı zamanagóy dramaturg sıpatında tanıta aldı. «Gúman» pyesasınıń qaharmanları Murat penen Ajar arasında®ı kelispewshilikler óz ara kelip shı®adı. Murat rayonlıq shiyki zat tayarlaytu®ın bólimin basqarsa, kelinshegi Ajar rayonlıq atqarıw komitetiniń is basqarıwshısı bolıp isleydi. Dramada®ı baslı konflikt Murat tárepinen kelip shı®adı. Ol kelinshegi jumıstan sál keshigińkirep kelse
«nege keshiktiń», «keńsede kimler menen sóylestiń» dep sál nársege gúmanlanıp, jánjel shı®aradı. Ózi gúmanshıl adam®a úyinde xızmet islep júrgen Márziya da «Sen komandirovka®a ketken kúnnen baslap kún batıwdan úyde úsh-tórt jigit payda boladı Men túni menen samovar qaynatıw menen júremen...úyińde sha®al-máslik sol kúni boladı» dep sóz beredi. Burınnan gúmanshıl adam®a ósekshil Márziyanıń sózi qosımsha boladı, bunıń keyni Ajardıń mezgilsiz ólimi, Murattıń qamalıwı hám biyguna náresteniń jetim qalıwı menen juwmaqlanadı. Pyesadan shı®atu®ın juwmaq sonda, «Gúman iymannan ayıradı» degen xalıq naqılın eske salıw menen birge, bir xojalıqtıń ıdırawına sebepshi bol®an Murat hám Márziya sıyaqlı adamlardıń jaramsız is-háreketlerin áshkara etedi.