Kamal mámbetov, Kama

jańabaY shaYIR

(1890 — 1926)


Jańabay shayır Qaratay ulınıń dóretpeleri XX ásirdiń basına tuwra keledi. Ádebiyat tarıyxshıları xalıq awzınan jıynap, baspa sózde keltirgen ma®lıwmatlar boyınsha Jańabay shayır Kegeyliniń Jańabazar degen jerinde 1890-jılı tuwıl®an. Usı jerde hám Aqtubada kúnlikshilik etken. Er jete kelip palwan bol®an. Baqsıshılıq etken. Sonlıqtan xalıq arasında «Jańabay palwan», »Jańabay baqsı» atları menen belgili bol®an. Óziniń »Aqsıńgúl», »Ayjamal» qosıqların jaqsı sazende hám baqsı sıpatında atqar®an. Onıń dástúrlik táriyip hám muhabbat qosıqları keń tarqal®an. Onıń usınday mazmunda®ı «Shámen qız», «Ba®da qız»,
»Dáribiyke» qosıqları bol®an. Onıń bunday qosıqları kórkemligi, muzıkalılı®ı, yadlaw®a, aytıw®a qolaylılı®ı menen ajıralıp turadı. Al, shayırdıń «Sultan baqqal», «Zerger»,
»Qazı iyshan» qosıqları satiralıq shı®arma esaplanadı.Bul qosıqlarda ádilsizler toparı bol®an sawdagerler — Sultan baqqal hám Jumamurat zergerlerdiń aldawshılıq, jaramsızlıq háreketleri, iri jeriyesi hám hámeldar Yusup degen qazınıń haram tamaqlıq jatıp isherlik, jarlılar®a kórsetken qısımı áshkaralanadı.Bul qosıqlarında shayır sol dáwirdegi barlıq eziwshilerdiń sıpatlamasın beredi. «Zerger» qosı®ında:

«Ákeń Allaq, onıń balası senseń, Xalıq jek kóredi, bólek qoyadı ólseń, Shıqqan górińe tepkilep kómsem,

Gór qısıp maydanda qalarsań zań®ar», — dep xalıqtı aldap máplenetu®ınlar®a bol®an xalıqtıń jek kóriwshiligin júdá sheberlik penen súwretleydi.

Óziniń satiralıq ótkirligi,eziwshilerdiń haram tamaqlıq turmısın,jarlılardıń ayanıshlı ja®dayın kórkemlik penen ashıpbergen «Qazı iyshan» qosı®ı úlken áhmiyetke iye. Qosıqtıń barlıq kupletleriniń «Diyqan ashtan óler boldı, Qazı iyshan» dep birgelikli juwmaqlawshı qatar menen tamamlanıwına qaramastan, qosıqta jarlılardıń ashlıqtan basqa barlıq awır awhalları da, bay, hámeldarlardıń barlıq jaramsız qásiyetleri de súwretleniwin tapqan.
Qosıqta jarlı diyqanlardıń ja®dayı, awır miyneti, shekken qay®ılı ruwxıy keshirmesi de baydan, baydıń balalarınan jáne jalpıldaqlarınan tartqan jábirleri, aqiretleri, qorlıqları da, eziwshilerge bol®an jek kóriwshiligi de súwretlengen. Sonıń menen birge, qosıqta bay-hámeldarlardıń wákili bol®an Qazı iyshannıń reyimsizligin, sıqmarlı®ın, kisi miyneti arqasında shalqıp kún keshirgenligin ayqın kóremiz. Qosıqtıń basqa qatarlarında da shayır Qazı iyshannıń páslik, jermenlik qásiyetlerin tolıqtırıp, onıń qay jerde daw bolsa, sol jerden mápleniwge urınatu®ın, toy-jıyınnan da úles talap etetu®ınlı®ın, qullası, hámme jol menen mal- dúnya ushın duzaq qur®an adam ekenligin ashıp taslaydı.
Solay etip, Jańabay shayırdıń «Qazı iyshan» qosı®ı mánisi ja®ınan úlken áhmiyetke iye shı®armalardıń birewi.