Kafedrasi xudayarova xurshida abdunazarovna

2. Bank marketingining tarkibiy qismlari. 
 
O‘zbekiston  Respublikasida  ikki  pog‘onali  bank  tizimining  shakllanishi  va 
turli 
mulk 
shaklidagi 
banklarning 
tashkil 
etilishi 
banklar 
faoliyatini 
takomillashtirishni  talab  etdi.  Tijorat  banklari  faoliyatining  natijalari  bank 
xizmatlari  va  mahsulotlarining  realizatsiyasi  bilan  bog‘liq.  Bank  xizmatlari  va 
mahsulotlarini  rivojlantirish  orqali  esa  ushbu  qo‘yilgan  maqsadga  erishish 
mumkin.  Bank  xizmatlari  bozorida  xizmatlarni  realizatsiya  qilish  va  uning 

---

samaradorligini  ta’minlash  banklarda  marketing  xizmatning  tashkil  etilish  bilan 
chambarchas  bog‘liq.  Bank  marketingini  tashkil  etilishi,  bank  xizmatlarining  son 
va  sifat  jihatidan    rivojlanishini  ta’minlash  bilan  birga,  o‘z  mijoz  bazasini  ham 
oshirish  imkonini  beradi.  Tijorat  banklari  xizmatlar  bozorida  o‘zining  marketing 
strategiyalarini ishlab chiqishi va shu asosda bank faoliyatini boshqarishi lozim.  
Bozor iqtisodiyotida marketingning bir nechta pog‘onasi mavjud. Birinchi 
pog‘onaga maxsulot, baho, bozor, foyda kabi  kategoriyalar kiritiladi. Ikkinchi 
pog‘onaga  axborot  tizimi,  marketing  ishini  rejalashtirish  va  tashkil  etish, 
marketing  tizimida  nazorat  kabilar  kiritiladi.  Uchinchi  pog‘onaga  mol  etkazib 
beruvchilar,  mijozlar,  raqobatchilar,  moliyaviy  tashkilotlar,  davlat  organlari, 
ommaviy  axborot  vositalari  kiritiladi.  YUqorida  sanab  o‘tilgan  elementlar 
birgalikda marketing tizimining majmuini tashkil etadi. 
Bank  xizmatlari  xarakteriga  qarab  kredit  xizmatlari,operatsion  xizmatlar, 
investitsion  xizmatlar  va  boshqalarga  bo‘linadi.  O‘zbekistonda  tijorat  banklari 
an’anaviy  xizmatlardan  tashqari  faktoring,  lizing,  trast,  maslahat,  axborot  va 
boshqa  xizmatlarini  rivojlantirmoqdalar.  Hisob-kitob  xizmatlari  va  mijozlarning 
topshiriqlariga  ko‘ra  amalga  oshiriladigan  boshqa  xizmatlar  bizning  banklarimiz 
uchun an’anaviydir. 
Bank marketingining asosiy usullari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 
mijoz  bilan  suhbat,  faoliyat  rentabelligini  ta’minlash,  boshqa  banklarga  nisbatan 
mijozlarga  xizmat  ko‘rsatish  sifatini  yuqoriligini  ta’minlash,  bank  xodimlarining 
xizmat  ko‘rsatishdan  moddiy  manfaatdorligi.  Bank  mijozlari  munosabatlarga 
kirishishi nuqtai-nazardan bank marketingi aktiv va passiv marketingga bo‘linadi: 
Aktiv marketingga quyidagilar kiradi: to‘g‘ri marketing, ya’ni pochta, telefon 
va  televidenie  orqali  reklama  qilish,  mijoz  bilan  suhbat  qilish,  uning  talablarini 
o‘rganish va boshqalar. 
Passiv  marketing  -  ro‘znomalarda  bank  faoliyati  va  holati,  ko‘rsatayotgan 
xizmatlari  to‘g‘risida  ma’lumotlar  chop  etish.  YUqori  natijalarga  erishmoqchi 
bo‘lgan bank ham aktiv, ham passiv marketingdan foydalanishi lozim. 
Zamonaviy  bank  amaliyotida  to‘g‘ri  marketingga  katta  z’tibor  berilmoqda. 
To‘g‘ri marketingni asosiy maqsadi mijozga faqatgina bank xizmatlari to‘g‘risida 
to‘liq ma’lumot berish emas, balki uni (mijozni) ushbu xizmatlardan foydalanishga 
ko‘iborat iborat. 
Rivojlanishning turli bosqichlaridagi banklar oldida marketing muammosi 
turlicha  bo‘ladi.  Bank  yiriklashgan  sari,  aktivlarining  hajmi  oshgan  sari 
xodimlar  malakasini  oshirish,bozorni  o‘rganish  imkoniyatlari  oshadi.  Bankda 
marketing  faoliyatining  doimo  nazorat  ostida  olib  turish  lozim  bo‘lgan  bir  qator 
omillar  borki,  ular  quyidagilardan  iborat:  makro  va  mikrodarajadagi  kredit 
munosabatlar  va  pul  oboroti,  pul  operatsiyalarini  amalga  oshirishdagi  risklarning 
udligi va boshqalar. 
Bank faoliyati jarayonida marketingning asosini  uning bozor imkoniyatlarini 
tahlil qilish tashkil etadi, chunki banklar o‘z kredit kapitalining bozordagi o‘rnini 
aniqlash maqsadida marketing  izlanishlari o‘tkazishi kerak bo‘ladi. 
Bank  marketingida  marketing  tadqiqotlarini  o‘tkazish  muhim  hisoblanadi. 
Bank  marketing  tadqiqotlarini  o‘tkazish  orqali  bozordagi  o‘rnini  mustahkamlashi 

---

va  bankning  xizmatlari  va  mahsulotlariga  bo‘lgan  talabni  baholaydi.  Marketing 
tadqiqotlari  bozorni  tadqiq  qilishdan  boshlanadi  va  dastlab  bozor  segmentatsiyasi 
amalga oshiriladi. Bu orqali aniq bir xizmatga yoki boshqa xususiyatlari jihatidan, 
bank xizmatlariga bo‘lgan talab o‘rganiladi.  
Bank  xizmatlari  bozorini  quyidagi  mezonlar  asosida  segmentatsiya  qilish 
mumkin:
 

 
aniq bir bank xizmati bo‘yicha (depozit, kredit, trast, lizing va boshqalar); 

 
mijoz toifalari bo‘yicha (jismoniy yoki yuridik shaxslar); 

 
mijozlarni oboroti bo‘yicha; 

 
hududiy jihatdan; 
Bank  marketingi yo‘nalishlari: 

 
yangi turdagi bank xizmatlarini joriy qilish; 

 
bank xizmatlari bozori holati va sotuv hajmi; 

 
bankning tijorat faoliyati; 

 
banklarning javobgarligi; 

 
bankning raqobatdagi ustunlik jihatlari; 

 
Reklama. 
O‘zgarib boruvchi bozor sharoitida faoliyat yurituvchi har bir korxona, firma 
yoki bank faoliyatida  xizmatlarni sotish muxim boskich bulib xisoblanadi. Bozor 
sharoitida  tijorat  banklarining  asosiy  faoliyati  bir  maksadga  jamlangan  bulib, 
mijozlarni  jalb kilish,  xizmat    soxalarini kengaytirish, bozorni egallash, natijada  - 
olinadigan foydani kupaytirishga yunaltriladi. Ushbu maksadga erishishda banklar 
marketing  tamoyillaridan  foydalanishi  muxim  axamiyat  kasb  etadi.  Boshlangich 
davrda  banklar  marketinggi  talabni  urganishdan  kelib  chikib,  mijozlarni 
ragbatlantirish  va  jalb  etish  vositasi  sifatida  karadilar,  keyinchalik  esa  tijorat 
banklarini  boshkarishning  asosi  sifatidagi  marketing  konsepsiyasi  ishlab  chikildi. 
qeyingi yillarda moliyaviy bozorda rakobatning kuchayganligi, mijozlar va banklar 
urtasidagi  munosabatlarning  yaxshilanganligi  natijasida    marketing  faoliyatining 
mazmuni  va  maksadi  tubdan  uzgardi.  Bozor  iktisodi,  boshka  muxim  xujalik 
soxalari bilan bir katorda, iste’molchiga yunaltirilgan bank tizimini tashkil etishni 
kuzda  tutadi.  Aytish  joyizki,  Uzbekistonda  bank  infrastrukturasi  mavjud  va  bank 
xizmatlari  bozorida  rakobatchilik  muxiti  yuzaga  kelgan,  shu  bilan  bir  katorda 
mijozlarning banklarga bulgan extiyojlari xam oshib bormokda.  
Banklar  xizmat  ko‘rsatish  bo‘yicha  aviakompaniyadan  keyin  ikkinchi  bo‘lib 
marketing  sohasiga  murojaat  qilishdi  va  avvaliga    marketingning  ayrim 
elementlaridan,  so‘ngra  marketing  konsepsiyasidan  va  strategik  rejalashtirish 
tamoyillaridan foydalana boshladilar. 
Ushbu jarayon quyidagi omillar asosida amalga oshirildi: 
- banklarning xorijiy bozorlarga kirib borishi va ularni mahalliy banklar bilan 
raqobatlashishi; 
- barcha davlatlarda ko‘plab yangi moliya muassasalarning paydo bo‘lishi va 
rivojlanishi, ularning banklar bilan raqobatdor bo‘lishi;    
- banklar  ko‘rsatayotgan  xizmat  doirasining  kengayishi  va  pul  mablag‘larini 
o‘zlashtirish  sohasida  bankka  aloqador  bo‘lmagan  usullarning  rivojlanishi 
(masalan, obligatsiyalar chiqarish); 

---

- zamonaviy  texnikalar  bazasida    axborot  texnologiyalari  va  aloqa 
vositalarining  rivojlanishi  natijasida  moliya-kredit  institutlari  faoliyatining  milliy 
xamda mintaqaviy tarzda rivojlanishi; 
- banklar va barcha moliya institutlari o‘rtasida mablag‘larni jalb qilish hamda 
kredit xizmatlarini taklif qilishda raqobatning rivojlanishi. 
Bank  xizmat  ko‘rsatish  bozorida  narxlar  raqobatining  cheklanishi  davlat 
tomonidan tartibga solinish bilan bog‘liqligi hamda foizlarning chegaralanganligi, 
bank  mahsulotlarining  sifati  bo‘yicha  muammolarni  boshqarishni  va  xizmatlarni 
bozorda o‘tkazishni oldinga surmoqda. 
Bank  boshqaruvi  asosan  o‘z  oldiga  aniq  maqsadni  va    bozorlarni,    masalan 
bozor  to‘g‘risida  ma’lumotlarni  yig‘ish  va  tahlil  qilish,  raqobatchilar,  bank 
mahsulotlari  va  xizmatlari,  statistik  ma’lumotlarni  o‘rganish  va  shunga  o‘xshash 
ma’lumotlarni  o‘rganishni  vazifa  qilib  qo‘yadi.  Marketingga  doir  yuzaga  kelgan 
masalalarni  chuqurroq  ishlab  chiqish,  bank  faoliyati  darajasiga,  umumiy 
rivojlanish strategiyasiga va marketing bilan shug‘ullanayotgan mutaxassislarning 
malakasiga qarab turlicha bo‘lishi mumkin. Umuman marketing, bank faoliyatiga 
juda muhim vazifalarni hal qilishda kerak bo‘ladi, ya’ni  nizom kapitali o‘sishini 
rejalashtirishda,  faoliyat  ko‘rsatish  joylarini  kengaytirishda  (filiallar  va  bo‘limlar 
ochish).