Kafedrasi xudayarova xurshida abdunazarovna

 
7.2. Bank mahsuloti va xizmatlariga bo‘lgan talab va uni shakllantirish 
omillari. 
Jahon bozori rivojlanish an’analarini o‘rganish asosida bank xizmatlari sifati 
darajasining  mijozlarga  ko‘rsatilayotgan  telekomunikatsion  xizmatlar  rivojlanishi 
                     
2
РоузП.С. Банковскийменеджмент. Пер. с англ. – Москва: 2003. с-17.
 

---

darajasiga  bog‘liqligi  yaqqol  namoyon  bo‘lib  qolmoqda.  Xususiy  va  korporativ 
mijozlarga  konsalting  xizmatlarini  ko‘rsatish  dolzarblik  kasb  etdi
. 
Milliy  va 
xalqaro  darajada  ixtisoslashuvi,  hamda  xizmatlar  portfelining  yuqori  sifatiga 
asoslangan yirik transmilliy banklar faoliyatining universallashuvi va globallashuvi 
EI mamlakatlari bank xizmatlari bozori rivojlanishining yangi aspekti bo‘lib qoldi. 
SHu  bilan  birga  xizmat  ko‘rsatish  tizimining  diversifikatsiya  yo‘nalishibo‘yicha 
filiallar  va bo‘limlarni  restrukturalash  kelajakda  xorijiy  banklar  muammosi  bo‘lib 
qolishi  mumkin.  EURO  qabul  qilishi  bilan  tezkor  va  yuqori  sifatli  xizmat 
ko‘rsatish  kabi  imtiyozli  takliflarni  taklif  qilish  imkoniyati  tufayli  yirik  G‘arbiy 
Evropa  banklari  raqobatbardoshlilik  xususiyatlariga  ega  bo‘ladilar.  SHuningdek, 
bank  xizmatlarini  kengayishi  jahon  valyuta  tizimining  ko‘p  valyutalik  standartga 
aylanishi  bilan  ko‘pgina  jahon  mamlakatlarining  dollar  va  boshqa  valyutalarni 
EUROga  almashtirish  yo‘li  bilan  diversifikatsiyalashiga  bog‘liq.  AQSH  bank 
xizmatlari bozori xususiyatlari bir qator omillar orqali aniqlanadi. Bular jumlasiga: 
rivojlangan  bank  infrastrukturasi,  banklarga  tegishli  bo‘lmagan  moliya 
institutlarini  kuchaytirish,  ssuda  kapitali  jahon  bozorida  Amerikalik  transmilliy 
banklarining  rahbarligi,  ilg‘or  kompyutertexnologiyalarining  rivojlanishi  kiradi. 
AQSH  bank  xizmatlari  bozorining  xususiyatlarini,  uning  tashqi  savdoga  xizmat 
ko‘rsatishga  mo‘ljallanganligini,  veksel,  tratta,  bank  akseptlari  kabi  ko‘pgina 
moliyaviy 
instrumentlar 
shaklidagi 
risklarnisotishning 
ikkilamchi 
qarz 
majburiyatlari  bozorining  mavjudligi  belgilab  beradi.  O‘z  navbatida  ikkilamchi 
qarz  majburiyatlari  bozori    investitsion  bank  xizmatlari  bozorini  rivojlanishini  
moliyaviy  maslahat  berish  sohasida,  xususan  Amerika  TMB  faoliyatini 
universallashtirish    tendensiyasini  oshirish  sharoitida  va  yo‘nalishlari  bo‘yicha 
taklif kilinayotgan xizmatlar hajmini ko‘tarish ko‘zda tutilmoqda. 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  tijorat  banki  tovar  (xizmat)lariga  qancha  talab 
bo‘lgani uchun amal qiladi. Talabga bog‘liq holda bank aniq marketing strategiyasi 
va siyosatini ishlab chiqadi hamda uni o‘z faoliyati davomida qo‘llaydi. Mijozlar 
tomonidan bank xizmatlariga talab bir necha ko‘rinishda bo‘lishi mumkin: 
1.  Rad  javob,  ya’ni  taklif  qilinayotgan  xizmat  ba’zi  bir  sabablarga  ko‘ra 
bozorni  qondirmaydi  va  u  rad  qiladi.  Bunday  sharoitda  bank  konversion 
marketingni  amalga oshiradi. Bunday  talabning  kelib  chiqishiga  sabab bir qancha 
bo‘lishi mumkin:  
A)  bank  taklif  qilayotgan  xizmatlar  mijozlar  talablaridan  kelib  chiqqan  va 
ular  hali  bu  xizmatning  ustunliklarining  his  qilishmagan.  Bunday  holatda 
marketingning  vazifasi  yangi  tovarning  xususiyatlarini  ko‘rsatuvchi  reklama 
yordamida mijozlarni jalb qilish hisoblanadi. 
 B)  mijozlar  yangi  turdagi  bank  xizmatlari  haqida  bilishmaydi  va 
ulardan  foydalanishmaydi.  Bunday  holatda  marketingning  vazifasi  «pablik 
rileyshins»  (public  relations)  va  reklamalar  yordamida  kontragentlar  va 
respondentlar,  mijozlarni  tanishtirish,  yangi  xizmatning  «imidj»ini  yaratish 
hisoblanadi; 
V)  bank  taklif  qilayotgan  xizmat  raqobatchilar  ko‘rsatayotgan 
xizmatlardan  sifati  bo‘yicha  qolishadi.  Bunday  holatda  o‘zining  tovari  uchun 

---

yangi  bozorni  topish  kerak  yoki  uni  shunday  o‘zgartirish  kerakki,  u  iste’molchini 
o‘ziga jalb qila olsin. 
2.Nolli  talab,  bunda  iste’molchi  taklif  qilinayotgan  xizmatga  qiziqishi 
bo‘lmaydi, lekin uni to‘liq rad qilmaydi. 
Nolli  talabning  bo‘lishiga  sabab  rad  javobli  talab  bilan  bir  xil  bo‘lib 
hisoblanadi.  SHundan  kelib  chiqib  konversion  marketing  amalga  oshiriladi. 
Bank marketing xodimlarining vazifasi xizmatni modifikatsiya qilish yo‘li bilan 
unga  talabni  shakllantirish  yoki  yangi  bozor  segmentlari  darcha,  derazalarini 
topish hisoblanadi. 
3.
 
Kamayuvchi  talab,  respektiv  kutilayotgan  remarketing.  Talabning  bu 
shakli  bank  faoliyatining  bozor  to‘lib  ketganda,  qandaydir  sabablarga  ko‘ra 
cheklanganda,  ko‘rsatilayotgan  xizmatning  ma’naviy  eskirishi,  kuchli 
raqobatchilik,    iqtisodiy  -  siyosiy  o‘zgarishlar,  iqtisodiy,  huquqiy  va  boshqa 
holatlarda sodir bo‘ladi. 
4.
 
Doimiy  bo‘lmagan  (mavsumiy)  talab.  Bunday  talab  transport, 
rohatlanish  va  dam  olish  sohasida,  qishloq  xo‘jaligi  sohasidagi  ishlaydigan 
mijozlar  va  boshqalar  tomonidan  kreditga  talab  hajmining  o‘zgarishi  bilan 
izohlanadi. 
Doimiy  bo‘lmagan  talabni  marketing  instrumentlari  yordamida  tekislash 
mumkin.  Bank  bozorining  tebranishining  tahlili  mexanik  va  analititik  kelishuv, 
asosiy  komponentlar  metodi  va  boshqalar  kabi  metodlar  yordamida  amalga 
oshiriladi. 
5.
 
YAshirin  talab.    Ma’lum  aloqa  auditoriyasi  yoki  bozor  segmenti 
bo‘limining talabini bank tomonidan qondira olmaslik holatida yuzaga keladi. 
Bunday  holatda  aktivga  aylantirish  maqsadida  yashirin  talabni    analiz  
qiladigan  rivojlanadigan  marketing  kerak  bo‘ladi.  Reklama,  xizmat  ko‘rsatish 
instrumentlari  yordamida  tovarning  xarakteristik  sifatlarini  yaxshilashga  urg‘u 
beriladi. 
6.
 
To‘liq  talab,  bunda  qo‘llab  quvvatlovchi  marketing  kerak  bo‘ladi. 
Bunday holatda  taklif va talab o‘rtasida   ma’lum balans, bank tomonidan   taklif 
qilinayotgan  xizmatlarning  narxi  tushishi  bo‘ladi.  Bunday  holatda  marketing 
faoliyatining  maqsadi  marketing  strategiyasini  istiqbolli  tahlil  hisoblanadi. 
CHunki bunday holatning davomiyligi qisqa bo‘ladi. 
7.
 
YUqori    talab,    iste’molchilarning  talablari    va  bank  tashkilotlari 
tomonidan ularni qondirish imkoniyatlari mos kelmaslik bilan xarakterlanadigan 
va  kundalik  hayotda  tanish  bo‘lgan  holat.  Bunday  holatda  ko‘pincha 
etkazilayotgan xizmatning narxi  oshiriladi. Bu yo‘l talabni kamaytirgani uchun 
uni qo‘llamaslik maslahat beriladi va quyidagilar tavsiya qilinadi: 
A) reklama faoliyatini to‘liq to‘xtatish yoki kamaytirish; 
B)  boshqa  banklar  va  filiallar  jalb  qilish  va  xuddi  shu  shakldagi 
xizmatlarniko‘rsatish. 
Bunday holatda marketingning vazifasi talabni qondirishga, bozorda bankning 
o‘rniniyo‘qotishga  olib  kelishi,  avtoritetning  tushishi  va  uning  moliyaviy 
holatiga  negativta’sir  ko‘rsatishi  mumkin  bo‘lgan  monopol  bankka  aylanish 
ehtimolini kamaytirishgaqaratilgan bo‘lishi mumkin. 

---

8.  Aldamchi  talab,  mijozning  to‘lovga  qobiliyatliligini  kamayishi,  bozor 
kon’yunkturasining  to  barqaror  ekanligi  va  boshqa  holatlarda  yuzaga  kelishi 
mumkin.  Taktik  marketingning  vazifasi  bankning  istiqbolli      strategiyasining 
tahlili,  siyosatni  o‘zgartirish  vaqtini  va  faoliyatning  asosiy  yo‘nalishlarini 
aniqlash.  Taktik  marketingning  metodlari  bank  tashkiloti  ko‘rsatayotgan 
xizmatlarning hayot siklining oxirida ham  foydalaniladi. Marketing izlanishlari 
o‘zining  faoliyat  doirasini  doimiy  kengaytiradi.    Ular  tomonidan      eng      ko‘p 
echiladigan muammolardan: bank mahsuloti  bozorining xarakterlarini  o‘rganish,  
banklar    o‘rtasida  bozor  ulushini    taqsimlash  tahlili,  yangi  tovarga  reaksiyani 
o‘rganish  va  uning  potensiali,  uzoq  muddatli  bashoratlash,  bank  foizi  siyosatini 
o‘rganish.