Kafedrasi geografiya kursi tinglovchisi jumaniyazov adhamning

I.BOB. “DUNYONING SIYOSIY XARITASI VA UNING SHAKLLANISHI” MAVZUSINI O`QITISHNING NAZARIY ASOSLARI

1.1. “Dunyoning siyosiy xaritasi va uning shakllanishi” mavzusini o`rganishning ustuvor yo`nalishlari

Oliy ta`limning geografiya fanlari orasida Siyosiy geografiya va tashqi iqtisodiy aloqalar fani talabalarni jahon mamlakatlari bilan tanishtiruvchi kurshisoblanadi. Kurs asosini bir necha umumiy tushunchalar tashkil qiladi. Ularni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: Dunyo siyosiy xaritasi haqidagi tushunchalar. Bular: “Suveren davlat”, “Davlat hududi”, "Davlat chegarasi", "Unitar davlat", "Federativ davlat", "Mamlakatlar guruhi”, “Hozirgi zamon siyosiy xaritasi”, “Geosiyisiy jarayonlar” va x.k.

Kursni o’rganish jarayonida talabalarda mamlakatlar haqidagi umumiy tushuncha shakllanadi va sekin-asta ularda mamlakatlarga siyosiy geografik tavsif berish ko’nikmasi takomillashib boradi.

"Jahonining xozirgi siyosiy xaritasi”, "Xalqaro munosabatlarning dunyo siyosiy xaritasiga ta’siri”, ”Jahon mamlakatlarining davlat tuzumi” tushunchalarini o’rganishda egallangan nazariy materiallar, Jahonining ijtimoiy va iqtisodiy geografiyasini o’rganishning asosiy obektlaridan biri mamlakatlar hisoblanadi Chunki siyosat va iqtisod bir-biri bilan uzviy bog’liq jarayonlar hisoblanadi. Mamlakatlar iqtisodiy tuzumi va ularni rivojlantirish omillari haqida gapirilganda atbatta uning siyosiy ahamiyati haqida ham to’xtalish maqsadga muvofiq. Kursni o’rganish maqsadlarida siyosiy geografik elementlarining ham ishtirok qilishi talabalarni siyosiy savodxonligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Jahonning siyosiy geografiyasi mazmuni dunyoda ro’y berayotgan voqealar bilan chambarchas bog’liq. Bu materiallar darslikdagi materialni to’ldirishda ayrim xollarda esa illyustratsiya vazifasini o’taydi. Eng muhimi darsda kundalik matbuot materiallaridan foydalanish talabalarining siyosiy ongi va dunyoqarashini shakllantirishda cheksiz ahamiyatga ega.

Bu kurs uchun umumlashtiruvchi bilimlar katta ahamiyatga ega. Siyosiy geografiyadagi aksariyat bilimlar bevosita O’zbekiston iqtisodiy geografiyasida egallangan bilim, ko’nikmalar bilan bog`liq. Masalan: O’zbekistonning iqtisodiy taraqqiyotida xorijiy mamlakatlarning rolini yoriting? yoki O’zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan olib borayotgan iqtisodiy aloqalaridagi asosiy shakllar nimalardan iboratligini bilish har ikki kursning uzviy bog`langanligini bildiradi.

Siyosiy geografiya keng ma'nodagi ijtimoiy geografiyaning bir qismidir. U iqtisodiy, ijtimoiy-iqtisodiy va sotsial geografiya bilan bir qatorda o`zining alohida blokini shakllantirmoqda. Ushbu blokga harbiy va elektoral (ya'ni saylovlar) geografiyasini ham kiritish mumkin.

Siyosiy geografiyaning tadqiqot ob'ekti bo`lib hududiy siyosiy tizimlar (sistemalar) xizmat qiladi. Uning predmeti esa muayyan mamlakat yoki butun jahon miqyosida jamiyatning siyosiy-hududiy tashkil etilishini, o`rganishdan iborat. Shuningdek, bu fan davlatlar va ularning chegaralari (limologiya), davlat tuzumi, ma'muriy-hududiy tuzilishi, mamlakat doirasida siyosiy partiya va kuchlarning joylanishi, hududiy tarkibini o`rganadi. So`nggi yillardagi jahon hamjamiyati va geosiyosiy tizimidagi muhim o`zgarishlar hamda davlatlararo tashkil etilgan harbiy-siyosiy uyushma yoki ittifoqlar siyosiy geografiya tadqiqot predmetini yanada kengaytirmoqda.

Siyosiy geografiya ijtimoiy geografik fan sifatida geografiya yo‘nalishi talabalariga jamiyatning siyosiy hududiy tashkil etilishi va rivojlanishi qonuniyatlarini o‘rgatadi. U ijtimoiy-iqtisodiy geografiya fanlari bilan bir qatorda, geosiyosat, siyosatshunoslik, mamalakatshunoslik va boshqa fan tarmoqlari bilan uzviy aloqador. Siyosiy geografiya zamonaviy oliy ta’lim tizimida yuqori malakali geograf mutaxassislar tayyorlashda katta ahamiyatga ega.