|
9-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Bir fazali, uch fazali, o’lchov va payvandlash transformatorlari. Transformatorlarning ish rejimlari va parallel ishlashi.
Bir fazali:
Umumiy tushunchalar
Elektrotexnikaning asosiy vazifalaridan biri elektr energiyasini bir joydan ikkinchi joyga uzatishdir. CHunki elektr energiyasining Iste’molchilari aksariyat hollarda yoqilgi va gidroresurslar tabigsh joylashgan rayonlarga qurilgan elektr stantsiyalaridan bir necha o’nlab va yuzlab kilometr masofalarda joylashadi. Elektr energiyasini uzatish liniyalarida esa quvvatning issiqlikka sarf bo’ladigan isrofi va kuchlaplshnint pasayuvi doimo mavjuddir. Liniyaning uzunligi ortgan sari bu ko’rsatgichlar ham ortadi. Elekgr tokining to’la quvvati ni o’zgartirmagan holda uni turli kuchlanish va tok bilan uzatish mumkin. Quvvat formulasidan ko’rinib turibdiki, uzatishda kuchlanish qanchalik yuqori bo’lsa , tok kuchi shunchalik kichik bo’lib, u bilan bog’liq isroflar ham shunchalik kam bo’ladi. Tok kuchini kamaytirish uzatish simining ko’ndalang kesimini kichik olishga va rangli metallarni tejashta imkon beradi.
Hozirgi vaqtda o’zgaruvchan tokning 35, 110, 220, 500, 750, va 1150 kV kuchlaiishli uzatish liniyalari mavjud. Amugo o’ta yuqorp kuchlapishlarni bevosita generatorlardan olib bo’lmaydi. Odatda, elektr stantsiyalardagi generatorlarning nominal kuchlanishi ko’pi bilan 21 kV dan oshmaydi. Elektr energiyasining Iste’molchilari esa 380/220; 220/127V nominal kuchlanishlarga mo’ljallangan. SHuning uchun generatorlar ishlab chiqaradigan elektr energiyasining nisbatan past kuchlanishli, ammo katta tok kuchiga ega bo’lgan quvvatini ( hozirgi vaqtda 150, 300, 500, 800 va 1200 kVtli generatorlar ishlab chiqariladi) yuqori kuchlanishli va nisbatan kichik tok kuchiga ega bo’lgan quvvatga o’zgartirish kerak. Bu vazifa transformatorlar yordamida oddiygina hal etiladi.
Transformatorning ixtirochisi P. N. Yablochkov hisoblanadi. U 1876 yilda elektr yoy lampasi uchun manba sifatida ilk bor transformatorlardan foydalangan.
Transformatorlardan foydalanish 1891 yili uch fazali transformatornint konstruktsiyasi ishlab chiqilib, elektr energiyasini uch fazali tok sistemasi yordamida uzatish amalga oshirilgandan so’ng yanada kengaydi. Bu elektrlashtirishning jadal rivojlanishiga sabab bo’ldi.
Transformatorning birlamchi chulg’amiga berilgan sinusoidal kuchlanish ta’sirida chulg’amdan o’zgaruvchan tok oqib o’tadi. Bu tok transformatorning po’lat o’zagida o’zgaruvchan magnit oqimi ni hosil qiladi. CHulg’amlarning o’ramlarini kesib o’tayotgan bu asosiy magnit oqimi birlamchi chulg’amda induktsiya, ikkilamchi chulg’amda esa o’zaro induktsiya hodisasiga binoan tegishlicha va elektr yurituvchi kuchlarni induktsiyalaydi. Mazkur E.Yu.K.larning tahsir etuvchi qiymatlari:
Bu yerda o’zgaruvchi tokning chastotasi Gts; - birlamchi va ikkilamchi chulg’amlarning o’ramlar soni; - asosiy magnit oqimi, Vo.
Demak, ifodalardan ko’rinadiki, chastota va magnit oqimi F o’zgarmas bo’lganda chulg’amlarda induktsiyalangan E.Yu.K. va lar ularning o’ramlari soniga pronortsional ekan, yahni:
Bu nisbat transformatorning trans formatsiya koeffitsenti hisoblanadi, yahni:
Mazkur koeffitsent transformatorga berilgan kuchlanishning necha marta o’zgarishini ko’rsatadi. Agar k<1 bo’lsa, transformator kuchlanishini pasaytirib beruvchi, agar k<1 bo’lsa, kuchlanishni orttirib beruvchi hisoblanadi.
Agar transformatorning ikkilamchi chulg’amiga nagruzka ulasak, E.Yu.K ta’sirida undan tok o’ta f boshldaydi. SHunday qilib, kuchlanishi tok kuchi , bo’lgan manbaning elektr energiyasi transformator yordamida kuchlanishi tok kuchi ,bo’lgan elektr energiyasiga aylantirilib, Iste’molchiga uzatiladi.
Transformatorning manbadan (tarmoqdan) olayotgan birlamchi quvvati bo’lsa, uning Iste’molchiga berayotgan ikkilamchi quvvati . Agar transformatordagi quvvat isrofi hisobiga olinmasa, bo’ladi.
Birlamchi va ikkilamchi zanjirlardagi faza siljish burchaklarini taxminan bir xil desak, deyish mumkin. Agar kuchlanishlar bir-birlari bilan xuddi EYuK lar kabi nisbatda bo’ladi desak, transformatsiya koeffitsientini quyidagicha yozish: mumkin:
Demak, transformator chulgamlaridagi toklar kuchlanishlarga teskari proportsional.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
