Kafedrasi «Elektr injenering»

9.2-masala. To’la quvvati S_H0M = 2 kVA bo’lgan transformator chulg’amlarining kuchlanishlari tegishlicha U_1nom = 800 V, U_2nom = 100 V. Transformatorning maksimal magnit oqimi F_m = 22,5ּ10^-4 Vb. Birlamchi va ikkilamchi chulg’amlarning nominal toklari, o’ramlar soni va to’la qarshiliklari aniqlansin.

9.3-masala. Ko’p chulg’amli transformatorning 220 V ga mo’ljallangan birlamchi chulg’amining o’ramlar soni ω₁= 1100. Ikkilamchi chulg’amlardan tegishlicha 6 V, 24 V va

120 V kuchlanishlar olinadi. SHu chulg’amlarning o’ramlar soni aniqlansin.

9.4-masala. Tarmoq kuchlanishi ikkita transformator yordamida 3000 volg’tdan 400 volg’tgacha, so’ngra 400 volg’tdan 40 volg’tgacha pasaytirildi. Transformatorlarning foydali ish koeffitsientlari tegishlicha η₁= 0,85 va η₂ = 0,6. Ikkinchi pransformatordan istehmol qilinayotgan aktiv quvvat R = 5,1 kVt bo’lsa, birinchi transformatorning kirish tomonidagi aktiv quvvat aniqlansin.
Uch fazali:

Nagruzka rejimi. Bu rejimda kuchlanish , nagruzkaga bog’liq emas. Transformatorning ikkilamchi chulg’amini biror nagruzka ga ulaganimizga E.Yu.K. ta’sirida undan nagruzka toki o’ta boshlaydi. Bu tok hosil qilgan magnitlovchi kuch po’lat o’zak va havo orqali tutashgan, tarqalgan magnit oqimi ni hosil qiladi (5.6-rasm).

Bu oqim asosiy magnit oqimiga qarama-qarshi yo’nalgani uchun uni, shuningdek, elektr yurituvchi kuch ni ham kuchsizlantirmoqchi bo’ladi. U holda transformator elektrik muvozanat holatining buzilishiga yo’l qo’yiladi. Ammo birlamchi chulg’amning magnitlovchi kuchi shunday o’zgaradiki, natijada trasformatorning muvozanat holati saqlanib, o’zakdagi asosiy magnit oqimi miqdor jihatidan o’zgarishsiz qoladi. Bu holda magnitlovchi kuchlar muvozanati quyidagicha ifodalanadi:

yoki

Demak, birlamchi tokning magnitlovchi kuchi ikkilamchi tokning magnitsizlash ta’sirini kompensatsiyalaydi. Agar ifodaning ikkala tomonnni ga bo’lsak, magnitlovchi kuchlar tenglamasidan: toklar tenglamasiga o’tish mumkin:

Bu yerda kattalik ikkilamchi tokning magnitsizlash ta’sirini muvozanatlovchi birlamchi tokning tashkil etuvchisi hisoblanadi. SHuning uchun bu kattalik ikkilamchi tok deyiladi. U holda birlamchi tok:

yahni salt ishlash toki bilan keltirilgan ikkilamchi tokning geometrik yig’indisiga teng. Nagruzka toki noldan boshlab, esa salt ishlash toki dan boshlab ortadi. Salt ishlash toki nominal tokning ulushini tashkil etadi. Taxminiy hisoblashlarda deyish mumkin.

Nagruzkani aktiv-induktiv xarakterga ega desak, tok EYuK ga nisbatan faza bo’yicha burchakka kechikadi. Endi kuchlanish vektorini ifodaga binoan aniqlash uchun vektor ni vektor ning oxirgi uchidan ga perpendikulyar ravishda chizamiz. CHunki ikkilamchi chulg’amdagi kuchlanishning induktiv pasayuvi tok dan 90⁰ga ilgarilab keladi. So’ngra kuchlanishning aktiv pasayuvi ni tok bilan bir xil yo’nalishda ga perpendikulyar qilib joylashtiramiz. Vektor ning boshlanishini va vektorlarning oxirgi uchlari bilan birlashtirib ikkilamchi chulg’amdagi kuchlanishning to’la ichki pasayuvi vektori ni va koordinata boshi nuqta bilan birlashtirib, kuchlanish ni ayniqlaymiz. Tok bilan kuchlanish orasida orasida siljish burchagi hosil bo’ladi. Agar desak, (5.9) ifodadan ni aniqlaymiz. Kuchlanish tok dan burchakka ilgarilab keladi, ammo burchak burchakdan katta. Vektorlar diagrammasidan ko’rinib turibdiki: ning ortishi bilan ham ortib, tobora kichraymoqda. Demak, transformatorning quvvat koeffitsienti dan to gacha ortishi mumkin.

Transformatorning o’z-o’zidan rostlanish xususiyati faqat nominal nagruzka doirasida o’rinlidir. Boshqa hollarda ning magnitsizlash ta’siri ortib ketadi.

Qisqa tutashuv rejimi. Bu rejimda ikkilamchi chulg’am uchlari o’zaro tutashib, tashqi qarshilik bo’ladi. Transformator uchun bunday rejim nomaqbul rejim hisoblanadi. Bunda ikkilamchi, shuningdek birlamchi tok nominalidan 18-20 marta ortib ketadi. Bu hodisaga yo’l qo’yib bo’lmaydi. SHuning uchun real sharoitlarda tranformatorni qisqa tutashuv tokidan saqlash maqsadida avtomatik ajratkichlar o’rnatiladi. Transformatorlarni laboratoriya sharoitida tekshirish uchun «qisa tutashuv» pasaytirilgan kuchlanishlarda amalgaoshiriladi.