Kafedrasi axborot tizimlarini loyihalash fanidan o‘quv-uslubiy majmua

2.11. Faoliyat (Activity) diagrammasini yaratish

Ishning maqsadi. Talabalarga faoliyat (Activity) diagrammasini yaratish va undan foy­dalanish bo‘yicha amaliy bilim berish.

Qisqacha nazariy ma’lumotlar:

Faoliyat diagrammalari asosan tizim tomonidan bajariladigan harakatlardan iborat bo‘l­gan blok-sxema sifatida ishlatiladi. Faoliyat diagrammalari juda ham blok-sxema sifatida talqin qilmaslik kerak, chunki ular ba’zi qo‘shimcha imkoniyatlarga ham ega. Ushbu qo‘shimcha imkoniyatlarga tarmoqlanish, parallel oqim, yo‘laklar va boshqalar kiradi.

Faoliyat diagrammasini chizishdan oldin biz bu diagrammada ishlatiladigan elementlar haqida aniq tushunchaga ega bo‘lishimiz kerak. Faoliyat diagrammasining asosiy elementi – bu faoliyatning o‘zidir.
Faoliyat – bu tizim tomonidan bajariladigan funksiya. Faoliyatlarni aniqlagandan so‘ng, biz ularning cheklovlar va shartlar bilan qanday bog‘liqligini tushunishimiz kerak bo‘ladi.
Faoliyat diagrammasini chizishdan oldin biz quyidagi elementlarni aniqlashimiz kerak:

• 
  Faoliyatlar
  
• 
  Uyushma
  
• 
  Shartlar
  
• 
  Cheklovlar
  

Yuqorida aytib o‘tilgan parametrlar aniqlangandan so‘ng, biz butun oqimning ma’no-sxemasini yaratishimiz kerak. Keyinchalik bu ma’no-sxemasi faoliyat diagrammasiga aylantiri­ladi. Quyida buyurtmalarni boshqarish tizimi uchun faoliyat diagrammasining namunasi keltiril­gan. Diagrammada shartlar bilan bog‘liq bo‘lgan to‘rtta faoliyat aniqlangan. Bir muhim jihatni aniq tushunish kerakki, faoliyat diagrammasi kod bilan to‘liq mos kelmaydi.
Faoliyat diagrammasi faoliyatlar oqimini tushunish uchun tuzilgan va asosan biznes foydalanuvchilari tomonidan qo‘llaniladi. Quyida diagramma 4 ta asosiy faoliyat bilan chizilgan:

• 
  Buyurtmaning mijoz tomonidan yuborilishi;
  
• 
  Buyurtmani qabul qilish;
  
• 
  Buyurtmani tasdiqlash;
  
• 
  Buyurtmani yuborish.
  

Buyurtma so‘rovini olgandan so‘ng, uning normal yoki maxsus buyurtma ekanligini tekshirish uchun holat tekshiruvlari amalga oshiriladi. Buyurtma turi aniqlangandan so‘ng, jo‘natish harakati amalga oshiriladi va bu jarayonning tugashi sifatida belgilanadi.
Faoliyat diagrammasidan asosiy foydalanish boshqa 4 ta UML diagrammalariga o‘xshay­di. Maxsus foydalanish bir faoliyatdan boshqasiga boshqaruv oqimini modellashtirishdir. Ushbu boshqaruv oqimi xabarlarni o‘z ichiga olmaydi.
Faoliyat diagrammasi tizimning faoliyat oqimini modellashtirish uchun javob beradi. Ilovada bir nechta tizim bo‘lishi mumkin. Faoliyat diagrammasi ushbu tizimlarni ham qamrab oladi va bir tizimdan ikkinchisiga o‘tishni tavsiflaydi. Ushbu maxsus foydalanish boshqa diagrammalarda mavjud emas. Bu tizimlar ma’lumotlar bazasi, tashqi navbatlar yoki boshqa har qanday tizim bo‘lishi mumkin.
Endi biz faoliyat diagrammasining amaliy qo‘llanilishini ko'rib chiqamiz. Yuqoridagi muhokamadan ko‘rinib turibdiki, faoliyat diagrammasi juda yuqori darajadan chizilgan. Shunday qilib, u tizimning yuqori darajadagi ko'rinishini beradi. Ushbu yuqori darajadagi ko‘rinish asosan biznes foydalanuvchilari yoki texnik shaxs bo‘lmagan har qanday boshqa shaxs uchundir.
Ushbu diagramma biznes talablaridan boshqa narsa bo‘lmagan faoliyatni modellashtirish uchun ishlatiladi. Diagramma amalga oshirish tafsilotlariga emas, balki biznesni tushunishga ko‘proq ta’sir qiladi.

Shunday qilib, faoliyat diagrammasi boshqa diagrammalar singari muhim ahamiyatga ega va u asaoan quyidagi hollar uchun ishlatilishi mumkin:

1. Faoliyatlardan foydalangan holda ish oqimini modellashtirish.
2. Biznes talablarini modellashtirish.
3. Tizimning funksiyalarini yuqori darajada tushunish.
4. Keyingi bosqichda biznes talablarini o‘rganish.