Kafedra mudiri: I. Qur’onov

ilova

Baholash mezoni va ko’rsatkichlari

t/r	Nazariy bilimlarni baholash	ball
1	Savollarga to'liq javob berish, misol dalil keltiradi, Mavzu haqida to’liq ma’lumotlarni keltiradi, yangi ma’lumotlarni amaliyotda qo’llay oladi	5
2	Savollarga noto'liq javob beradi, mavzu haqida tushunchalarini to’liq bayon eta olmaydi	4
3	Savollarga qisman javob beradi, yangi va o’tilgan mavzular bo’yicha qisman bilimga ega	3
4	Savollarga umuman javob bera olmaydi, yangi mavzu va o’tilgan mavzular yuzasidan bilimga ega emas.	2

2. ilova

Kichik guruhlarda ishlash qoidasi

1	Talabalar ishini bajarish uchun zarur bilim va masalalarga ega bo’lmog’i kerak
2	Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog’i lozim
3	Kichik guruh oldiga qo’yilgan topshiriqni bajarish uchun yetarli vaqt ajratiladi
4	Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tazyiqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur.
5	Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, ishlab chiqarish ta’limi ustasi ularga yo’riqnoma berishi lozim.
6	Nima bo’lganda ham muloqotda bo’ling, bajargan ishini erkin namoyon etish

341

Fan bo'yicha o'quvchilarni o'zlashtirish, baholash mezonlari

3-ilova

№	Baholash mezonlari	Baholar
		“5” – a’lo	“4” - yaxshi	“3” - qoniqarli	“2” - qoniqarsiz
1.	Nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirishi
2.	Amaliy ma’lumotlarni o’zlashtirishi
3.	Joriy nazorat natijalari
4.	O’rtacha bahosi

30-Mavzu: Terminal davrdagi bemorlarga va ularning oila a’zolariga parvarishni amalga oshirish

Reja: 1.Terminal va shoshilinch holatlar haqida 2.Klinik va biologik o’lim

3.Terminal davrda hamshiralik parvarishi

Gipertermiya (yuqori isitma) sindromi

Sindrom – organizmning ma’lum patologik holatini xarakterlab beradigan va umumiy patogenez bilan birlashgan belgilar (simptomlar) majmuasidir. Simptomlar esa bemorni tekshirganda, kasallikni aniqlashda hamda uning oqibatini bilishda foydalaniladigan belgilardir. Тana haroratining 38°C dan yuqori bo‘lishi va unga bog‘liq organizmdagi o‘zgarishlar majmuasi gipertermiya sindromi deyiladi. Gipertermiya sindromi sabablari turli infeksion va yallig‘lanish kasalliklari (tif, sepsis, pnevmoniya, o‘tkir respirator kasalliklar, meningokokkli infeksiya, mahalliy yallig‘lanish protsesslari va boshqalar), talvasalar, muskul qaltirashi, organizmga toksik moddalarning ta’sir etishi, hamda termoregulatsiyaning buzilishi (markaziy yoki periferik termoregulatsiya mexanizmlari blokadasi – degidratatsiya, teri tomirlari spazmi, tashqi isituv manbai tomonidan tananing issiqlab ketishi) natijasida moddalar almashinuvining ortishi hisoblanadi. Gipertermik sindromning asosiy belgilari terining qizib ketishi, rangining o‘zgarishi, taxikardiya (yurak urishlari tezlashuvi), gipertenziya (arterial bosimning ko‘tarilishi), bemorning bezovtaligi, bolalarda turli xarakterdagi talvasalar paydo bo‘lishi, alahlash, gallusinatsiyalar (ko‘zga har xil narsalarning ko‘rinishi, turli tovushlarning eshitilishi, qo‘rquv harakatlari va boshqalar), es-hushning kirar-chiqarli bo‘lib qolishi va yana ko‘pgina meningeal simptomlarning paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Тaxikardiya va aritmiya tezda o‘tkir yurak yetishmovchiligi, yengil bilinuvchan gipoksiya esa metabolik va nafas asidozi bilan almashinadi. Vaqtida tegishli yordam choralari ko‘rilmasa bemor (ayniqsa bolalar va qariyalar) o‘tkir yurak qon-tomir yetishmovchiligi va zarur hayotiy markazlarning falajlanishidan o‘lib qolishi mumkin.

Shoshilinch yordam. 1. Asosiy kasallikni tegishlicha davolash (antibiotiklar, sulfanilamid vositalar₃v₄₂a boshqalar).

2. 
   Suv almashinuvining buzilishini korreksiyalash (degidratatsiya suvsizlanish holatlarida disol, asesol, poliglukin va boshqalar).
   
3. 
   Ganglioblokatorlar bilan periferik qon aylanishini normallashtirish (arterial gipertenziyani bartaraf etguncha), badanni tarkibida spirt tutuvchi eritmalar bilan qizarguncha ishqalash, iloji boricha qonni teriga yetkazish va issiqlik chiqib ketishini ta'minlash.
   
4. 
   Тermoregulatsiya sistemasini antipiretik vositalar bilan blokada qilish (50% li analgin 0,5–1,0 ml, 2,5% li aminazin 0,3–0,5 ml va boshqalar).
   
5. 
   Isitma tushiruvchi dori moddalarini (aspirin – 1 tabletka, parasetamol 1–2 tabletka, panadol 1–2 tabletka yoki 1–2 qoshiq va boshqalar) ichirish.
   
6. 
   Katta qon tomirlar o‘tish joylariga (qo‘ltiq osti, bo‘yin, chov sohalariga) muzli flakon yoki xaltalar qo‘yish, badanni sovuq suvga ho‘llangan choyshab bilan o‘rash, shamollatgich bilan badanni shamollatish.
   
7. 
   Me’dani sovuq suv bilan yuvish, sovuq suvli huqnalar qilish.
   
8. 
   Тalvasa tutayotganda talvasaga qarshi vositalar (20% li GOMK 2– 5 ml, seduksen 0,5–1,0 ml, droperidol 1–2 ml va boshqalar) berish.
   
9. 
   Тinchlantiruvchi va antigistamin vositalar (1% li dimedrol 1–2 ml, 2,5% li pipolfen 1–2 ml va boshqalar).
   
10. 
    Intoksikatsiyaga qarshi – dezintoksikatsion vositalar (gemodez, polidez, reopoliglukin va boshqalar) yuborish.
    
11. 
    Yurak va nafas faoliyatini yaxshilovchi vositalar qo‘llash.
    
12. 
    Og‘ir holatlarda steroid gormonlar ham (prednizolon, gidrokortizon va boshqalar) qo‘llaniladi.
    

Ushbu ko‘rsatilayotgan shoshilinch yordam davomida hamshira bemorning tana haroratini, pulsi, nafas olish sonlarini, arterial bosimini o‘lchaydi, siydik ajralish va terlash xususiyatlarini, bemorning es-hushini doimiy kuzatib borishi, barcha aniqlangan salbiy o‘zgarishlar haqida vrachga xabar berib turishi shart. Bemor hushida bo‘lsa tez-tez unga suyuqliklar, meva sharbatlari ichirib turish, fiziologik bo‘shalishlariga yordam berish, terlaganda kiyimlarini va oqliqlarini almashtirib turish zarur. Es-hushini yo‘qotgan bemorlarda esa yotoq yaralar paydo bo‘lishining oldini olish chora-tadbirlari ko‘rib boriladi Yurakni bilvosita (tashqi) massaj qilish. Bilvosita massaj qilishning asosiy mohiyati yurakni to‘sh va umurtqa pog‘onasi orasida ritmik siqishdan iborat bo‘lib, bunda qon chap qorinchadan aortaga haydab beriladi. Natijada bu qon bosh miyaga boradi, o‘ng qorinchadagi qon esa o‘pkaga tushib kislorodga to‘yinadi. Тo‘shga bosim berish to‘xtatilsa, yurak bo‘shliqlari yana qonga to‘ladi. Yurakni bilvosita massaj qilishda bemor qattiq joyda (pol, yerda) chalqancha yotgan holatda bo‘ladi. Massaj qiluvchi bemorning yon tomonida turib qo‘l kaftlarini ustma-ust qo‘ygan holda to‘shni umurtqa pog‘onasi tomon kuch bilan minutiga 60–70 marta (bolalarda yoshiga qarab) bosadi. Qo‘llar to‘shning uchdan

bir pastki qismida, ya’ni xanjarsimon o‘simtadan 2 barmoq yuqoriroqda turishi kerak. Bolalarda yurakni massaj qilish bir qo‘l bilan amalga oshiriladi, emadigan go‘dak bolalarda esa ikki barmoq uchida o‘tkazish mumkin. Kattalarda massaj o‘tkazishda qo‘llar bilan birga butun gavda ham qatnashishi kerak. Agar massajni bir kishi o‘tkazayotgan bo‘lsa, har 15 marta massajdan so‘ng 2 marta, bordi-yu ikki kishi qatnashayotgan bo‘lsa³⁴,³ har 5 marta massajdan keyin 1 marta og‘izdan-og‘izga yoki og‘izdan-burunga sun’iy nafas beriladi.

Yurak massaji katta qon tomirlarda pulsning paydo bo‘lishi, arterial bosimning 60–80 mm simob ustunidan oshishi, qorachiqlarning torayishi va ularning yorug‘likka javob bera boshlashi, teri rangning o‘z holiga qaytishi, mustaqil nafasning tiklanishiga yordam beradi. Og‘izdan-og‘izga sun’iy nafas berish. Sun’iy nafas oldirish uchun bemor chalqanchasiga yotqizilishi, nafas yo‘llarini ochib qo‘yish uchun boshini orqaga egish va pastki jag‘ni oldinga surish zarur. Qisib turgan kiyimlar bo‘shatiladi. Reanimatsiya o‘tkazayotgan kishi chuqur nafas olib, og‘zini bemor og‘ziga mahkam bosadi va uning o‘pkasiga havo puflaydi. Bo‘sh turgan qo‘l bilan esa bemorning burni qisib turiladi. Nafas o‘zicha passiv ravishda, ko‘krak qafasining elastik kuchlari hisobiga chiqariladi. Nafaslar soni minutiga 16–20 martadan kam bo‘lmasligi kerak (bolalarda yoshiga qarab ko‘proq bo‘ladi). Bolalarda

sun’iy nafas oldirishda o‘pkasining tiriklik sig‘imi kichikroq bo‘lishini hisobga olish kerak.