Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ni amalga oshirish uzluksiz ta’lim tizimining tuzilmasi va mazmunini zamonaviy fan yutuqlari va ijtimoiy tajribaga tayangan holda tub islohotlarni ko’zda tutadi

Javob: Ushbu fragmentda 43 ta vodorod bogʻi mavjud.
4-masala. Tekshirishlar natijasida i-RNK tarkibida 34% guanin, 18% uratsil, 28% sitozin, 20% adenin borligi aniqlandi. Mazkur i-RNK uchun matritsa bo‘lgan DNK tarkibidagi nukleotidlarning foizlarini aniqlang.
Masalaning ishlanishi:
1) Chargaff qoidasi koʻra adeninlar soni timinlar soniga, guaninlar soni sitozinlar soniga teng: A=T, G=C
2) Yuqoridagi ma’lumotlarga asoslanib quyidagi jadvalni hosil qilamiz.

RNK		DNK
		1-spiral	2-spiral
G-34%		C-34%	G-34%
U-18%		A-18%	T-18%
C-28%		G-28%	C-28%
A-20%		T-20%	A-20%

3) C=34+28=62 : 2=31% A=18+20=38 : 2=19%
G=28+34=62 : 2=31% T=20+18=38 : 2=19% tashkil etadi
Javob: C=31%, A=19%, G=31%, T=19%
5-masala. DNK molekulasining uzunligi 850 nm ga teng. DNK molekulasidagi nukleotidlar sonini aniqlang.
Masalaning ishlanishi: Ushbu masalani yechish uchun quyidagicha bosqichlarni amalga oshirish zarur.
Birinchi bosqich: bizga ma’lum ma’lumotlarni aniqlab olish.
Bular, DNK da 850 ta nukleotid mavjudligi, DNK qoʻsh spiralligi, spiralning bir marta toʻliq aylanishi 3,4 nm hamda shu masofada 20 ta nukleotid borligi va qo‘shni nukleotidlar orasidagi masofa 0,34 nm ga teng ekanligi.
Ikkinchi bosqich: Yuqoridagi masalani matematik modelga asoslangan holda yechishni taklif etamiz.

Berilgan: L-850 nm l-0,34 nm

N ----?

Yechilishi:
1)20 ta nukleotid------------ 3,4 nm
X ta nukleotid------------850 nm
X=(850*20) /3,4=5000 ta nukleotid
2)N=(L*20) / l=(850*20) /3,4=5000 ta nukleotid


Javob: DNK molekulasida 5000 ta nuleotid mavjud.
6-masala. DNKning berilgan zanjiri asosida genetik kod jadvalidan foydalanib jadvalni to‘ldiring.

DNK ning 1-zanjiri

A

T

G

T

T

T

A

A

T

C

C

G

T

T

A

C

T

C

DNK ning 2-zanjiri

i-RNK

Antikodon

Aminokislotalar

Masalaning ishlanishi:

DNK ning 1-zanjiri

A

T

G

T

T

T

A

A

T

C

C

G

T

T

A

C

T

C

DNK ning 2-zanjiri

T

A

C

A

A

A

T

T

A

G

G

C

A

A

T

G

A

G

i-RNK

A

U

G

U

U

U

A

A

U

C

C

G

U

U

A

C

U

C

Antikodon

U

A

C

A

A

A

U

U

A

G

G

C

A

A

U

G

A

G

Aminokislotalar

metionin

Fenilalanin

Asparagin kislota

prolin

leysin

leysin

Eslatma: Oqsil molekulasi genetik kod ya’ni i-RNK(m-RNK) asosida sintezlanadi.
7-masala. GTCATGGATAGTCCTAAT nukleotidlar ketma-ketligidan iborat DNK molekulasi asosida sintezlangan i-RNK molekulasidagi nukleotidlar ketma-ketligini va oqsildagi aminokislotalar sonini aniqlang.
Masalaning ishlanishi:Batafsil.

DNK ning zanjiri

G

T

C

A

T

G

G

A

T

A

G

T

C

C

T

A

A

T

i-RNK

C

A

G

U

A

C

C

U

A

U

C

A

G

G

A

U

U

A

Antikodon

G

U

C

A

U

G

G

A

U

A

G

U

C

C

U

A

A

U

Aminokislotalar

Glutamin kislota

Triozin

leytsin

serin

glitsin

leytsin

Eslatma: Oqsil molekulasi genetik kod ya’ni i-RNK(m-RNK) asosida sintezlanadi.
Qisqacha.
1) DNK zanjiri: GTCATGGATAGTCCTAAT
i-RNK: CAGUACCUAUCAGGAUUA
2) Barcha nukleotidlar 18 ta.
18 : 3 = 6 ta aminokislota
8- masala. Oqsil molekulasida aminokislotalar quyidagi tartibda joylashgan. ser-glu-asp-tri-fen-ley-ala. Genetik kod jadvalidan foydalanib ushbu aminokislotalar ketma-ketligiga mos i-RNK molekulasidagi nukleotidlar ketma-ketligini ko‘rsatib bering.
Masalaning ishlanishi: Batafsil.

Aminokislota

Serin

glutamin

asparagin

trionin

fenilalanin

Leysin

alanin

i-RNK

U

C

U

C

A

A

A

A

U

A

C

U

U

U

U

U

U

A

G

C

U

9-masala. 450 nukleotid juftligidan iborat DNK bo‘lagi asosida sintezlangan i-RNK dagi nukleotidlar sonini va oqsildagi aminokislotalar sonini hamda oqsilning massasini aniqlang.
Masalaning ishlanishi:
Ushbu masalani yechish uchun quyidagicha bosqichlarni amalga oshirish zarur.
Birinchi bosqich: bizga ma’lum ma’lumotlarni aniqlab olish.
Bular, DNK da 450 ta nukleotid mavjudligi, DNK qoʻsh spiral, RNK bitta zanjirli va oqsil tarkibidagi 1 aminokislota massasi 120 D ekanligi.
Ikkinchi bosqich: Yuqoridagi masalani matematik modelga asoslangan holda yechishni taklif etamiz.

Berilgan:_N-450_m-120_D__i-RNK_dagi_N---_M_----__Yechilishi'>Berilgan: N-450 m-120 D

i-RNK dagi N---? M ----?

Yechilishi:
1)DNK qo’sh spiral, RNK bitta zanjirligini hisobga olib,
450/2-225 ta nukleotid (i-RNK da)
2)3 ta nukleotid ----------1 aminokislotani kodlasa
225 ta nukleotid -------X=75 ta aminokislotani
kodlaydi
3)M=A*m=75*120 D=9000 D
Javob: i-RNK dagi nukleotidlar 225 ta, 75 ta aminokislota, oqsilning massasi 9000 D ga teng.
Eslatma: M = A ∗ m formulada, M-oqsilning umumiy massasi, A-aminokislotalar soni, m - 1 aminokislotaning massasi.
10-masala. Oqsilning massasi 36000 ga teng bo‘lsa, shu oqsilga mos i-RNKdagi va DNKdagi nukleotidlar sonini aniqlang.
Masalaning ishlanishi: Ushbu masalani yechish uchun quyidagicha bosqichlarni amalga oshirish zarur.
Birinchi bosqich: bizga ma’lum ma’lumotlarni aniqlab olish. Bular, Oqsilning massasi 36000 D, DNK qoʻsh spiral, RNK bitta zanjirli va oqsil tarkibidagi 1 aminokislota massasi 120 D ekanligi.
Ikkinchi bosqich:
Yuqoridagi masalani matematik modelga asoslangan holda yechishni taklif etamiz.

Berilgan: M-36 000 D m-120 D

i-RNK dagi N---? DNK dagi N ----?

Yechilishi:
1) A=M/m=36000/120=300 ta aminokislota
2) i-RNK dagi nukleotidlarni sonini topamiz. Buning uchun har aminokislotani 3 ta nukleotid kodlashi (genetic kod) ni yodga olgan holda quyidagi amalni bajaramiz:
N=A*T=300*3=900 ta nukleotid
3) i-RNK bitta zanjirli, DNK qoʻsh spiral ekanligini
hisobga olib, natijani 2 ga koʻpaytiramiz. Ya’ni,
900 * 2 = 1800 ta nukleotid.
Javob: i-RNK dagi nukleotidlar 900 ta, DNK dagi nukleotidlar 1800 ta.
Eslatma: A = M/m formulada, A-aminokislotalar soni, M-oqsilning umumiy massasi, m- 1 aminokislotaning massasi.
N = A ∗ T formulada, N –nukleotidlar soni, A- aminokislotalar soni, T-triplet(ma‘lumki, triplet 3 ta nukleotid(kodon)dan iborat).
11-masala: Agar ribonukleaza fermenti tarkibida 124 aminokislota bo‘lsa, bu fermentning molekular massasi qanchaga teng ekanligini va peptid bog‘lar nechta bo‘lishini hisoblab toping.