K. Z. Homitov iqtisod fanlar doktori, dotsent

1.3. Investitsiya jarayoni va uning ishtirokchilari 
Investitsiya jarayoni –
bo‘sh sarmoyaga ega bo‘lganlar bilan sarmoya talab 
qilayotganlarning uchrashish jarayoni. Ikkala tomon, odatda, moliyaviy 
institutlarda yoki moliyaviy bozorda uchrashadilar. Ayrim vaqtda, xususan, 
mulkiy qiymatlar (masalan, ko‘chmas mulk) bilan bitim imzolanganda sotuvchi 
va xaridorlar bevosita muomalaga kirishadilar.
O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi 
qonunida (8–modda) investitsiya faoliyati obyektlariga quyidagicha ta’rif 
berilgan: “Qonun hujjatlarida taqiqlanmagan tadbirkorlik faoliyati va boshqa 
turdagi faoliyat obyektlari investitsiya faoliyati obyektlaridir”. 
Investitsiyaning obyekti deyilganda, mablag‘larni, ya’ni qonun doirasidagi 
barcha boyliklarni safarbar etayotgan obyektlar tushuniladi. Ular yangi 

---

12
korxonalar yoki amalda faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalar, qimmatli qog‘ozlar, 
bank depozitlari, intellektual mulk va boshqalar bo‘lishi mumkin. 
Investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchilar quyidagi belgilar bo‘yicha 
tasniflanadi: 
1)
joriy faoliyatning yo‘nalishlari bo‘yicha institutsional va individual 
investorlar. Institutsional investorlar rolida sanoat, savdo, transport, aloqa va 
boshqa sohalardagi aksiyadorlik jamiyatlar namoyon bo‘lsa, individual 
investorlar rolida fuqarolar namoyon bo‘ladi; 
2)
investitsiyalash maqsadlari bo‘yicha strategik va bevosita investorlar. 
Ular o‘z oldiga kompaniyalarni boshqarish huquqini olishni maqsad qilib 
qo‘yadilar. Buni ular boshqa kompaniyalar aksiyalarining nazorat paketini sotib 
olish yoki ularning ustav kapitalining katta qismini egallash orqali amalga 
oshiradilar. Ular yana kompaniyalarning qo‘shilib yoki bankrot bo‘lib 
ketishlarini amalga oshiradilar. Portfel investorlar dividend va foiz shaklida 
daromad olish maqsadida o‘z kapitalini turli moliyaviy vositalarga 
joylashtiradilar;
3)
rezidentlikka tegishliligi bo‘yicha milliy va xorijiy investorlar ajratiladi.
 
Investitsiya faoliyatini tashkil etishda uning obyekt va subyektlari ishtirok 
etadi.
Qonun va qonuniyatlarda ta’qiqlangan ekologik hamda boshqa 
me’yorlarga, sanitariya-gigiyena talablariga javob bermaydigan, yaratilishi va 
ishlatilishi mumkin bo‘lmagan vositalar uchun invetitsiyalarni yo‘naltirish man 
etiladi va bu ishlar investitsiyalarni sarflash obyekti bo‘la olmaydi. Fuqarolar, 
huquqiy shaxslar va davlatni qonuniy manfatlariga putur yetkazadigan ishlar 
uchun ham investitsiyalar sarflash man etiladi. 
Investitsiyalarni jalb etish va sarflash sohalariga asoslanib investitsiya 
faoliyati obyektlarining turkumini tuzish mumkin. 
Investitsiya faoliyati obyektlari turkumi investitsiyalarni sarflanish 
sohalariga binoan quyidagi 1.3.1-chizmada ko‘rsatilgan.
Investitsiya subyektlari
– investitsiya faoliyatida ishtirok etuvchi mulkiy va 
intellektual boyliklarga ega bo‘lgan jismoniy, huquqiy shaxslar va davlatdir.
Investitsiya subyekti bo‘lib, investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchi 
yuridik va jismoniy shaxslar tushuniladi. Ular: xorijiy davlatlar, xalqaro moliya 
institutlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, davlat boshqaruv organlari, 
turli mulkchilik shaklidagi korxona va tashkilotlar, mulk egasi bo‘lgan 
fuqarolar, shu jumladan, chet el fuqarolari, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar 
bo‘lishi mumkin.

---

13
Kapital qo‘yilmalar shaklida investitsiya faoliyatini amalga oshirish 
subyektlari quyidagilardir: investorlar, buyurtmachilar, pudratchilar, kapital 
qo‘yilma obyektlaridan foydalanuvchilar va b. 
Investorlar o‘z mablag‘i yoki jalb qilingan mablag‘ yordamida kapital 
qo‘yilmalarni amalga oshiradi. Yuridik va jismoniy shaxslar yoki ularning 
birlashmasi, davlat organlari va chet ellik yuridik hamada jismoniy shaxslar 
investor bo‘lishlari mumkin.