22
II BOB. IQTISIDOYOTNI RIVOJLANTIRISHDA XORIJIY
INVESTITSIYALARNING AHAMIYATI
2.1. Xorijiy investitsiyalarning mazmun-mohiyati hamda iqtisodiyotga
jalb qilishning obyektiv zarurligi
O‘zbekiston davlat mustaqilligiga erishgan dastlabki yillardan boshlab
milliy iqtisodiyotni rivojlantirishning o‘ziga xos yo‘nalishini belgilab oldi. U
iqtisodiyotning rivojlanishi va barqarorligida investitsiyalarning beqiyos o‘rin
tutishini o‘z vaqtida to‘g‘ri anglab yetganligining natijasida investitsiyalarga,
xususan, chet el investitsiyalariga bo‘lgan e’tiborning kuchayishi yuz berdiki, bu
esa bugungi kunga kelib mamlakatimizdagi investitsiya faoliyatining
rivojlantirilishiga olib keldi. Bugungi kunda rivojlangan investitsion faoliyatning
yo‘lga qo‘yilishini hukumatimizning yuritayotgan oqilona investitsiya
siyosatining mahsuli ekanligini ta’kidlash lozim. Zero, respublika birinchi
prezidenti I.A.Karimovning “Iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan qayta qurish, eksport
imkoniyatini kengaytirish sohasida belgilangan yo‘nalishlar
kuchli investitsiya
siyosatini o‘tkazish bilangina ro‘yobga chiqadi”
4
, - degan ko‘rsatmalari muhim
amaliy ahamiyatga ega.
Albatta, kuchli investitsiya siyosati o‘tkazish orqaligina biz o‘z
iqtisodiyotimizni yanada gullab-yashnatishimiz mumkin. Bunda xorijiy
investitsiyalarning o‘rni katta hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasining “Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”gi
qonunida
“
Chet el investorlari asosan daromad (foyda) olish maqsadida
tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi
faoliyat obyektlariga qo‘shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar
hamda ularga doir huquqlar,
shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlar,
chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O‘zbekiston
Respublikasi hududida chet el investitsiyalari” deb e’tirof etiladi
5
.
Bizningcha, xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan
yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutlaq boshqa
davlat
iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan
barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklaridir. Chet el investitsiyalari ichki
investitsiyalardan farqli holda tashqi moliyalashtirish manbayiga kiradi. Ular
milliy iqtisodiyotga chetdan, ularning kelishini rag‘batlantirgan holda jalb
qilinadi. Lekin chet el kapitalini jalb qilishning hamma shakllari ham
moliyalashtirishning tashqi manbayi bo‘lmasligi mumkin. Bu, birinchi navbatda,
foiz to‘lovlari bilan qaytarishni talab etadigan kreditlar va qarzlarga taalluqli.
4
Karimov I.A. O`zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor yo`nalishlari. T.: O`zbekiston, 1993.
5
“Chet el investitsiyalari to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasining qonuni. 1998. 30-aprel. 3-modda.
23
Chunki chet el kreditlari va xalqaro moliya institutlari qarzlari ma’lum vaqt
o‘tgach asosiy qarz bilan birga belgilangan foizlarining qaytarilishini talab etadi.
Chetdan jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar bilan chet eldan kiritiladigan
kreditlarninig o‘ziga xos farqlari mavjud. Bu borada
xorijiy investitsiyalar
risklar doirasi bilan, chet el kreditlari esa risklari kengligi bilan farqlanadi.
Chet el investitsiyalari kapital eksport qiluvchi mamlakatlarning importyor
mamlakatlar iqtisodiy subyektlari hamda qo‘shma korxonalar real va moliyaviy
aktivlariga kiritgan mablag‘laridir. Chet eldan investitsiyalash kapital oqimining
bir iqtisodiyotdan boshqasiga chiqib ketishini bildiradi, boyliklarni yanada
foydaliroq shartlarda joylashtirish va investitsiyalar chet ellikka – kapital
egasiga qaytishiga qadar nisbatan uzoq vaqt davomida mablag‘lar oqimini
ta’minlash maqsadlarini nazarda tutadi.
Ularga oqib ketish, qochish, ya’ni
mamlakatlararo ko‘chib yurish xosdir. Huquqiy nuqtayi nazardan ular
o‘zlarining milliy-huquqiy sharoitlarini qabul qiluvchi mamlakatning huquqiy
sharoitlariga almashtiradilar. Chet el investitsiyalari mohiyat jihatidan o‘z milliy
investitsiya muhitini o‘zga muhitga almashtiradi. Xavfsizlik, daromaddorlik,
kapitallashuv va likvidlikdan tashqari chet el investitsiyalarining o‘ziga xos
muhim belgisi aniq maqsadlarni ko‘zlash hisoblanadi. Ularning e’tiborini
tortuvchi iqtisodiyot ham o‘z maqsadlariga erishishga intiladi. Bu maqsadlar
samaradorlik, ishlab chiqarishni o‘stirish, tashqi bozorlarga
kirib borish yoki
noiqtisodiy mazmundagi vazifalar bo‘lishi mumkin. Shu sababli, o‘zaro
manfaatlarning mos tushishi, ishonchli munosabatlar, kirib borish sharoitlarini
hisobga olish investitsiyalarning bir mamlakatdan boshqasiga ko‘chishining
asosi hisoblanadi.
“Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”gi qonunga ko‘ra O‘zbekiston
Respublikasida chet ellik investorlar quyidagilar bo‘lishi mumkin:
chet el davlatlari, chet el davlatlarining ma’muriy
yoki hududiy
organlari;
davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan
yoki xalqaro ommaviy huquq subyektlari bo‘lgan xalqaro tashkilotlar;
chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va
faoliyat ko‘rsatib kelayotgan yuridik shahslar boshqa har qanday shirkatlar,
tashkilotlar yoki uyushmalar;
chet el davlati fuqorolari bo‘lmish jismoniy shaxslar, fuqaroligi
bo‘lmagan shahslar va chet ellarda doimiy yashaydigan O‘zbekiston
Respublikasi fuqarolari.
Bugungi kunda chet el kapitalini milliy iqtisodiyotga
kiritishda bevosita
xorijiy investitsyalarning eksportini oshirish siyosati, bu siyosat bizda asosiy,
24
mamlakatdan tashqarida raqobatni kuchaytrishga olib keladi, bu esa, o‘z
navbatida, faol investitsiya faoliyatiga undaydi.
Xorijiy investitsiyalarni turlarga ajratish mumkin. Umuman olganda, chet
el investitsiyalarining tarkibini quyidagicha guruhlash mumkin (2.1.1-chizma).
2.1.1-chizma.
Do'stlaringiz bilan baham: 
