K. U. Sharifxodjayeva

Riskni boshqarishning obyektiv zarurtigi quyidagihir bilan tav- siflanadi:
Birinchidan, ishonchli texnologiyalar bo'lishiga qaramay, yengil va og^lir sanoat korxonalarini boshqarish jarayonida ham xavfsiz ishlashini ta’minlash uchun juda muhimligi.
Ikkinchidan, bozor va tarmoqlami iqtisodiy erkinlashtIrish tufayli, rahbarlar tomonidan bosim o^ktkazish. boshqaruv xodim- lari va tashkilotmng ham iqtisodiy lejamkorligini oshirish hamda daromadliligini ko'pavtirish natijasida, sohalar tashkiliy tuzilma- sida o‘zgarishlarga о lib keli shining oldi olinishi. Shu bilan birga,

operativ ahamivali xodimlar son ini kamaytirish kabi ish jara- yonini sustlashtiruvchi omiliardan xoli bo‘lish hisoblanadi.
Uchinchidan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyekt- lari, korxonalarni muayyan qoilab-quwatlash zarurligi sanoat- ning turli larmoqlarida tajribasiziik lufayli kclib chiqadigan fav- qulodda baxtsiz hodisalar risklami boshqarishning muhimligiiii ko‘rsatadi.
Bugungi kunda, riskni samarali boshqarishning muhim ele- mentlaridan bin siialida operativ boshqarish (Hess va Gaertner tomonidan 2006-yilda ilk bor fanga kiritilib amaliyotda qo41a- nilgan) nazarda lutiladi⁵.
Riskiarni operativ boshqarish — muddatli riskiarni boshqa- rish, risksizlik ko‘rsatkichlarini yuqori darajaga olib chiqish maqsadida rejalashtirish, tashkilot boshqaruvida hamda jismoniy shaxslar va ish faoliyali nazoraii bilan bogMiq barcha tadbirlarda toTiq yuqori sifatga erishish, ya’ni, yuksak darajada rivojlangan xavfsizlik madanivatini targVib qilish muhim ahamiyatga ega. Riskni boshqarish kompaniya rahbariyati uchun javobgariik de- makdir.
Ba’zan riskiarni hoshqarishga xavfsizlik bosbqaarvining bir turi sifatida qaraladi. Riskiarni boshqarishda boshqaruv, moliya­viy xatarlar, eksport va import xavflari. tabiiy ofatlar hisobga olinadi.
Riskiarni boshqarishning infrastnikturaviy holati bo‘yicha turlari RMF (risk menejmenti) — Standart va texnologiya Milliy instituti tomonidan ishlab chiqilgan; MoR — mumkin bo‘lgan riskiarni aniqlashning amaliy analitik usullariga bo‘linadi. Ushbu usullar ichida quyidagilar aqliy mulohaza asosida bayou dish (Brainwriting), maqsadlar va takliflar tahlili (SMART), SVOT (SWOT) tahlil, VRIO tahlil alohida ahamiyatga ega hamda risk­lami baholashda keng qo‘llaniladi.
Risklami boshqarish malum standardarga ega bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi:

• 
  ISO 14971 - tibbiyyot asboblari;
  

• 
  ISO 16085:2006 — tizimlar va dasturiy ta'minot muhan- dislik — risklarni boshqarishda hayotiylik jarayonlari;
  
• 
  ISO 31000 — riski a rn i boshqarish — tamoyillari va ko‘r- satmalar;
  
• 
  IE С / ISO 31010 — risklarni boshqarish — risklarni baho­lash tcxnikasi;
  
• 
  ISO Guide 73:2009 — risklarni boshqarish yo'riqnomaga asosan olib borilishi;
  
• 
  OHS AS 18001 — ishchilar sog‘lig‘ini saqlash va risksizlik- ni baholash.
  

Har bir inson hayoti davomida muqarrar risk va xalarlarga uchraydi. Ba’zan ularda nomuvofiqiik boiadi va nalijalarini lav- sillovchi xususiyatlar faqat salbiy oqiballarga ega bo‘lib, ba’zi paytlarda, xavfni tasvirlab boshqalari esa neytral bo^elishini ko‘risliimiz mumkin.
Riskning у ana bir tavsiji quyidagi ко \rinishga ega:

1. 
   Xavf kelajakda bo‘iadigan noaniqlikni anglaiadigan tad- birlardir. Bu noaniqlik bilan ehtimollikni ifoda. etishi va risk t ashkilot ning maqsadlariga erishishiga Ur sir qiladi.
   
2. 
   «Ehtimollilik» deb — minimal, miqdoriv yoki silat jihat- dan lahlilning ayrim shaklida qaror qabul qilish uchun zarur boigan tashkilotning maqsadlariga erishishida duch keladigan asosiy risklarni yoki tahdid si tali da tushunish kcrak. Har bir xavf (risk) uchun ikki xil hisoblar talab qilinadi:
   

• 
  lining ehtimoli yoki kutilayotgan risk darajasi;
  
• 
  ta’siri qay darajada yoki oqibatlari hisobi.
  

Risklarni boshqarishning quyidagi ikki tamoyiiini alohida aj- ralib ко 'rsaiish mumkin:

1. 
   XavfsizlLkni boshqarishni o'matish va natijaga asoslangan tadbirlar bo'lmasligi kerakligi;
   
2. 
   Muayyan tashqaridan kutiladigan risk natijalari va shu xavlsizlik tizimlarini ishlab ehiqish hamda ta’minlash lamoyili.
   

Riskni boshqarishda xavlning tabiati jihalidan ham tahlil qi- linib, uni yanada kamaytirish uchun ko‘piab chora-tadbirlar qoMlaniladi.
Nazorat uchun savollar

1. 
   Moliyaviy risklar shakilarini iushuntirib bering.
   
2. 
   Risklami boshqarishda foydalaniladigan usuJ va nslublar haqida tlkrlaringizni bayon eting.
   
3. 
   Risklarni boshqarishning zarurligini lavsiflang.
   
4. 
   Risklarda opcrativ boshqarish ni Iushuntirib boring.
   

2. 
   mavzu. RISKLARNI BOSHQARISH NAZARIYASl
   

EVOLUTSIYASI

1.