К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

1
— совутгич; 
— ҳапо бериш; 
3
— газ муҳнтини назорат ци- 
ладиган най; 
4
— термометр; 
5
— окуббер.
су б н о р м ал М Г М у с у л и д а с а ц л а ш (Ог в а СОг к о н ц е н т р а ц и я - 
си н и п г й и ги п д и си оддий ҳ а в о н и к и д а н ки ч и к , азо т м и к д о р п ю цори 
б ў л а д и ).
С у б н о р м ал М ГМ у ч ко м п о н ен тл и , я ы ш O
2
+ C O
2
+ N
2
ва и к ш г 
к о м п о н ен т л и O
2
+ N
2
(СОг п и н г м и ц дори т е х н и к
1
^урол л ар ё р д а ­
м и д а м и н и м у м га к е л т и р и л а д и ) б улад н .
М ГМ б о ш ц ар и л а д и га н ва б о ш ц ар и л м ай д и ган б ў л и ш и м у м к и н . 
Б и р и н ч и ҳ о л а т д а г а з м у ҳ и т и с а ц л а ш м о б ай н и д а ў зга р м а й д и , я ъ ш г
б о ш ц ар и л и б т у р и л ад и . И к к и н ч и ҳ о л а т д а эса М Г М ў зг а р у в ч а н б у - 
л ади .
М ГМ ҳаво т а р к и б и а н ц ц л а н га н м ах су с б ў л м а л а р д а н габорн- 
либ, к и сл о р о д п и ку й д и р и б (б у н д а СОг ц и см а н ёк и б у ту н л а й ю ти- 
л а д и ) ва к и сл о р о д н и х и м и я в и й у с у л д а си н гд и ри б ҳоснл ц и ли н ад и . 
Б у п д а н т а ш ц а р и , М ГМ м ева ва с а б за в о т л а р н и гер м ети к у с у л д а
с а ц л а ш д а ф и зи о л о г и к н а ф а с о л и ш м об ай н и д а ҳ а м ҳ о си л б ў л а д и .
Ҳ о зи р ги в а ц т д а г а з м у ҳ и т и н и н г а к т и в к о м п о н е н т л а р и н и т у р л и
х и л н и с б а т д а и ш л а т и л а д и .
Н орм ал М ГМ у ч у н : О
2
— 1 6 % , 
СО
2
— 5 % , 
N
2
— 79%
в а
Ог — 1 2 % , СОг — 9 % , N 2 — 7 9 % . Б у н д а СОг н и н г м и ц дори 10%
д ан о ш м асл и ги л о зи м , акс х о л д а ф и зи о л о ги к к а с а л л и к л а р пай до 
б ў л и ш и м у м ки н .
С у б н о р м ал М ГМ у ч у н : Ог — 3 % , СОг — 5 % , N 2 — 92%
в а
0 2 - 3 % , СО* - 3 - 4 % , N
2
- 9 3 - 9 4 %
С у б н о р м ал г а з м у ҳ и т и д а м е в а л ар п и ш и ш и н и н г т ў х т а ш н к и с ­
л ород м и ц д о р и н и д г к а м а й и ш и в а к а р б о н а т ан ги д р и д н и н г к ў п а - 
й и ш и б и л а н т у ш у н т и р и л а д и . JI. В. М е т л и ц к и й н и н г м а ъ л у м о т л а р -

---

т а к ў р а , к и сло р о д м п ц д о р и н и н г 2% д а н к а м а й и ш и м ац сад га м у- 
в о ф и ц эм ас, ч у п к и б у н д а а н аэр о б п а ф а с о л и ш а в ж о л ади .
М Г М ш ар о и ти д а м а ҳ с у л о т л а р н и с а ц л а ш м у д д а т и я и у за й т и - 
ри ш м ац сад и д а сови ти ш ц ў л л а п и л а д и . М ГМ ш ар о и т и д а
ҳаво 
ҳ а р о р а т п — 1°С д ан — 10°С г а ч а б у лш п и м ум ки н .
А т м о сф е р аси б ош ц ар и л и б т у р а д и г а п у с у л д а с а ц л а н и ш н и ф а- 
ц а т г е р м е т и к и д и ш л а р д а ёк и о м б о р х о н ал ар д а а м а л г а о ш и р и л ад и . 
Г е р м е т и з а ц и я д а р а ж а с и т а л а б ц и л и н ган ат м о сф ер а г а з м у ҳ и ти - 
и и и г т а р к п б и г а боглиц. А гар атм о с ф е р а т а р к и б и д а ки сло р о д м и ц ­
д о р и к а м , ҳ а р о р а т п аст ва б ў л м а л а р м е в а л ар б п л а и у н ч а т ў л м а - 
г а п б ў л с а , г е р м е т и за ц и я ш у н ч а м уста.ҳкам б ў л и ш и к е р а к .
М Г М б у л м а л а р и оддий со в у т ги ч л ар д ан к и ч и к ў л ч а м д а бўли б, 
а т м о с ф ер а г а з м у ҳ и т и и и н а зо р а т ц и лун чи на б о ш ц ар у в ч и м ахсус 
ц у р и л м а л а р б и л ан ж и ҳ о з л а н г а и б ў л и ш и лозим . Б ў л м а и п н г сн- 
ги м и 2 0 0 — 250 т бўли б, б а л а н д л и г и 5 — 6 м дап опгм аслигн лозим- 
Б ў л м а н и н г э ш и к л а р и ге р м е ти к бўлиб, у н д а б ў л м а и ч и га к и р а д и ­
г а н т у й н у к б ў лад и . Т у й п у к ҳ а м гер м ети к б е р к и л а д н г а н б ўлад и . 
Б ў л м а л а р н и п г ҳ а р о р а т и п и н а зо р а т ц н ли ш учуй гер м ети к ойна- 
л а р ц ў й и л ад и .
М Г М б ў л м а л а р и д а гц с о в у т ги ч л ар оддий со ву тги ч ц у р и л м а л а - 
р и д а н ф ар ц ц и лм ай д и .
Ҳ а в о ҳ а р о р а т и в а и а м л и ги н и б ар ц ар о р у ш л а б т у р и ш
у ч у н
Л у л м ад аги газ а р а л а ш м а с и ва совуц хан од агн со ви ти ш
м ан б аи
ў р т а с и д а г и ҳ а р о р а т н н н г ф а р ц н м е в а л ар н и сови ти ш д ав р и д а 6 — 8 
ва с а ц л а ш д ав р и д а эса 3 — 4°С д ан о ш м асл и ги л о зи м . Б ў л м а л а р - 
д а г и а т м о сф ер ан п н г ҳ а р о р а т и , н ам л и ги ва т а р к и б и м у п т а з а м р а ­
в и ш д а ан и ц л ан и б т у р и л а д и . Б у н д а б ў л м а л а р га ў р н а т и л г а н т е р ­
м о м етр ва н си х р о м ет р д ан ф о й д ал а н и л а д и . А т м о сф е р а н и п г т а р к н - 
б п э с а ав т о м ат и к г а зо а н а л и з а т о р л а р ёр д ам и д а ё к и
Г Х М -ЗМ ,
43. Атмосфераси бош қарилиб туриладиган ш ароитда м ева ва 
сабзавотларни сацлаш режими
Маҳсулот тури
Ҳарорат,
°С
Ҳавонмпг 
нисбпй 
намлнги, %
Миқдори, 
к
Сацлаш 
давомнйлн- 
гн, сутка
СО
О
У зум
0
9 0 - 9 2
5—8
5
120— 180
Нок
0
90—95
4—5
3
210—240
К арам
0
1 о
С
П
90—92
5
2—3
210—240
К ар то ш к а
00
1
C
D
90—95
1—3
2—3
240
П иёз боши
0
95
0— 1
0,5
210
К ў к п и ёз
0—0,5
95
3— 10
2—3
150— 180
Сабзи
1
95
3—5
5
90
Бодрннг
7— 10
95
5
3 — 10
14—21
Ч учук цалампир
8—9
90—95
2—3
2
21
Каш нич
0
95
10
10
56
Р едиска
0
95
5
2
14
Сельдерей
0 5
95
2—3
3 —4
210
П омидор
12— 15
85—95
0—3
3—4
14—21
О лм а
2—3
90—93
3—5
3—5
210—240

---

Г Х П -1 0 0 м а р к а л и х и м и я в и й г а з о а н а л и з а т о р л а р ё р д а м и д а а н и ц - 
л а н а д и .
М ГМ б ў л м а л а р и н и н г ге р м е т и к л и л и ги га а л о ҳ и д а эъ т и б о р б е­
р и л а д и , Б ў л м а л а р д а г п г а з б и л а н т а ш қ и м у ҳ и т ў р т а с п д а г и
г а з
а л м а ш и н у в н о р м а л г а з а р а л а ш м а с и у ч у н с у т к а с и га 0 ,0 5 — 0 ,0 7
ҳ а ж м д а п , с у б н о р м ал г а з а р а л а ш м а с и у ч у й э с а 0 ,0 2 — 0 ,0 3 ҳ а ж м - 
д ан о ш м асл и ги л о зи м . Б ў л м а л а р ц ури б б и т к а з и л г а и и д а н к е й и н
у л а р н и н г г е р м е т и к л и г и а л б а т т а т ек ш и р и л н б к ў р и л а д и . 
Я х ш и
ге р м е т и за ц и я ц и л и н г а н д а б ў л м а д а ги босим 3 0 м и н у т и ч и д а 25 м м
су в у с т у н и д а н 0 га т у ш а д и . А гар босим 10 м и н у т м о б ай н и д а 25 мм 
сув у с т у н п д а н 10 мм г а т у ш с а ц о п и ц ар л и ҳ и с о б л а н а д п . Б ў л м а -
д аги босим м ан ом етр б и л а н ў л ч а и ад и .
Б ў л м а н и н г г е р м е т и к л и ги н и т е к ш и р и ш у ч у н б ў л м а ССЬ газн
б и л а н т ў л д и р и л ад и (1 0 % к о п ц е н т р а ц и я г а ч а ) в а га з в е н т и л я т о р
ё р д ам и д а а р а л а ш т и р и л г а н СОг н и п г к о н ц еы тр ац и яси б и р и н ч и - 
м а р т а а н и ц л а и а д и , к е й и н 3 — 4 к у н м о б ай н и д а газ м у ҳ и т и ў л ч аб
т у р и л а д и .
Г е р м е т и к л и к д а р а ж а с и к у й и д а ги ф о р м у л а ё р д ам п
а п и ц л а -
н ад и :
б ун д а: Е — ге р м е ти к ё п п ш сам ар ад о р л п ги ;
Д с — б ў л м ад а 2 4 соат м о б ай н и д а СО
2
к о н ц е и т р а ц и я с и - 
ш ш г ў з г а р и ш и , % ;
С т — б ў л м ад а 2 4 со а т м о б ай н и д а СОг к о н ц е п т р а ц и я - 
си н и и г ў р т а ч а м иц дори , % .
Г е р м е т и к ёп и ш с а м а р а д о р л и ги я х ш и и з о л я ц и я қ и л и н г а н б ў л - 
м-алар у ч у н Е = 0 ,8 7 — 0 ,9 8 , я ъ н и б у н д а с у т к а с и га д и ф ф у з и я л и газ: 
ал м а ш и н у в б ў л м а ҳ а ж м н г а к ў р а 0 ,0 2 —0,03 д ан о ш м а с л и ги л ози м -
А гар б ў л м ан и н г ге р м е т и к л и ги м у с т а ҳ к а м б ў л м а с а , г а з ч л ц а - 
р а д и г а н т е ш н к л а р а н и ц л а и а д и ва б ер к и т и л ад н .
М ГМ б ў л м а л а р и д а м ева ва с а б за в о т л а р 7 — 8 ой ва у н д а и к ў п - 
р о қ м у д д ат га са ц л а н а д и . А тм о сф ер аси б ош ц ари ли б т у р и л а д и г а н
ш а р о и т д а м ева ва с а б за в о т л а р н и с а ц л а ш р е ж и м и у л а р н и н г н а в и ­
та, т у р и г а в а с а ц л а ш м у д д а т и га богли к.
Б ў л м а н н п г и ч и га к и р и ш у ч у н т е х н и к а х а в ф с и зл и гн к о и да л а- 
р и г а р и о я ц и л га н ҳ о л д а м а х с у с п р о т и в о газ т а ц и л а д и .
М Г М д а м а ҳ с у л о т с а ц л а н г а н и д а сотпш о л д и д аи б ў л м ал ар д а: 
од ди й ат м о сф ер а м у ҳ и т и д а 7 — 8 с у т к а 2 —3°С х а р о р а т д а с а ц л а ­
н ад и . Б у н д а м а ҳ с у л о т л а р н и н г т а ъ м и ва 
х у ш б ў й л и гп
ортади.. 
А гар м а ҳ с у л о т л а р пи ш и б е т и л ган бўлса, у л а р т е зд а со ти ш га ж ў - 
и а т и л а д п .
Г а з м у ҳ и т и д а б о ш ц ар и л ад и га н б ў л м а л а р б и л а п б п р цаторда. 
х.ар хи л ўров ва к а т т и к т а р а л а р г а ц ў й и л а д и га н п л ё н к а л и т ў ш а -
м а л а р д а г а з м ухп тм н н с а ц л а ш у су л и х ам к е н г ц ў л л а н н л м о ц д а . 
Б у н д а п о л и эти л ен х а л т а л а р д а н , п о л и э т и л еи к о п л а н г а н к о н те й н е р
в а я ш и к л а р д а н , п ол и м ер ц о п л а м а л и (м е м б р а н а л и ) и д и ш л а р д а п
ф о й д а л а н и л а д и .

---

Б у т е х н о л о г и я п и н г м о ҳ и я т и ш у н д а н иб оратк н, м а ҳ с у л о т л а р
п а ф а с о л и ш и ж а р а ё н и д а п о л и э т и л ен п л ё и к а л а р и ч и д а к а р б о п а т
а н г и д р и д , г а з и н и н г к о н ц е н т р а ц и я с и о ш а д и ҳ а м д а к и с л о р о д м и ц ­
д о р и к а м а й и б к ет ад и , г а з л а р н и н г т а р к и б и м е м б р а н а л а р воси т а- 
с-ида б о ш ц ар и л и б т у р и л а д и . С у н ъ и й совуц б и л а н у й г у н л а ш т и р и л -
г а н г а з л п м у ҳ и т м а ҳ с у л о т л а р н и у з о к м у д д ат н о б у д г а р ч и л и к с и з , 
у л а р н и н г т о в а р б о п л и ги в а о з и ц л и к с и ф а т л а р и н и н г я х ш и с а ц л а -
п н ш и г а ёр д а м беради.
К о п т р о л с а в о л л а р
1. М ева на саб заво тл ар н и сац л аш н и п г биологик асослари ни ту ш у п - 
тп р пб берпнг.
2. М ова ва с аб заво тл ар п и п г ф и зи к х о ссал ар и в а у л а р н и сац л а ш д а г и
а х а м н я тн .
3 М ена ва с аб зав о тл ар н и н г п аф ас олиш н тўгр и си д а м а ъ л у м о т берипг.
К. М ева в а саб зав б тлар и и н г м икробиологии таркиб и цандай?
5. 
М ева ва саб заво тл ар н и сац л аш д а к а с а л л и к ва за р а р к у н а н д а л а р н и н г
таъ ен р и .
(i. Мева ва саб заво тл ар н и сац лаш гур.уҳларини айтинг.
7. С абзавотлари и ҳ а п д ац ва у ю м ларда са ц л а ш технологиясини айтинг.
8. Мова ва саб зав о тл ар н и
со в у тги ч л ар д а 
сац л аш
тех н о л о ги я сш ш
п лоҳлаб беринг.
9. М ева ва саб зав о тл ар н и газ м у ҳ и тп п и
бош цариб 
с а ц л аш
у с у л и
ц а н д а й а м ал га ош и рилади?
9-6 о б. М Е В А В А У З У М Л А Р Н И С А Қ Л А Ш
М е в а ва у з у м л а р н и н г с и ф а т и у л а р п и н г т у р и в а н а в и , т е р ш п
в а у з и ш м у д д а т л а р и , х и л л а ш , ж о й л а ш в а с а ц л а ш
у с у л л а р и г а
ч а м б а р ч а с б огли қд ир. Ю ц о р и д а к ў р с а т и л г а н а м а л и й т а д б и р л а р
ў з в а ц т и д а ва с и ф а т л и ц и л и б ў т к а з н л г а и д а м е в а ва у з у м л а р н и н г
с и ф а т и , т а ъ м и ва т е х н о л о г и к ц и м м а т и о ш ад и , у л а р у зо ц м у д д а т ­
га я х ш и сац л а н а д и . Б у б орад а м е в а ва у з у м л а р п и й и ги б -т е р и б
о л и ш в а с а ц л а ш м у ҳ и м а ҳ а м и я т г а эга. С и ф а т л и е т и ш т и р и л г а н
ҳ оси л у л а р п н с а ц л а ш д а г и т е х н о л о ги к ж а р а ё н л а р н и н г б у з и л и ш и
о к и б а т и д а м а ҳ с у л о т л а р н и п г т овар с и ф а т и п а с а й н б к е т и ш и м у м ­
к и н .
Б у п д а н т а ш ц а р и , м ев а в а у з у м л а р ҳ о с и л и н и й и ги б о л и ш в а
с а к л а ш н н т ех н о л о г и к т а л а б л а р г а к ў р а т а ш к и л ц и л и ш м а ҳ с у л о т
т а н и а р х и н и н а с а й т и р а д и ҳ а м д а м е в а ч и л и к ва у з у м ч и л и к тар м о ц - 
л а р и п и н г и ц ти содий с а м а р а д о р л и г и н и о ш и р и ш г а и м к о н беради-
МЕВА ВА У ЗУ М Л А РН И Н Г Х ИМ И ЯВИ Й Т А Р К И Б И ВА У Л А РН И
Й И Ғ И Б -Т Е Р И Б О ЛИ Ш
М ева ва у з у м и н с о и о р г а н и з м и у ч у н м у ҳ и м а ҳ а м п я т г а эга. 
У л а р д а енгил х.азм б ў л а д и г а н ц а н д м о д д а л а р и , о р г а н и к к и с л о т а - 
.лар в а п е к т и н м о д д а л а р кўп. И н с о н о р г а н и з м и г а ж у д а з а р у р б ўл-

---

г а н в и т а м и н л а р в а м и н е р а л м о д д а л а р н и н г к ў п л и г и м е в а в а у з у м -
н и н г о з и ц л и к а ҳ а м и я т и н и я п а д а ош пради .
М е в а л а р н и н г э н е р г е т и к ц и м м а т и у л а р д а г и с у в н и н г м и ц д о р и г а
боглиц. Ш у с а б а б л и м е в а л а р н и н г э п ер г е т и к ц и м м а т и с а б за в о т - 
л а р н и к и д а н ю ц ори т уради .
М ева в а у з у м л а р х и м и я в и й т а р к и б и п и и г а к с а р ы я т ц и с м и с у в -
д а н иборат. М е в а л а р т а р к и б и д а су в н и п г м и ц д о р и 7 0 — 9 0 % ни» 
у з у м д а эса 7 0 — 8 0 % н и т а ш к и л ц и лад и .
М ев а в а у з у м т а р к и б и д а сув миц дори к у н б ў л и ш л и г и ҳ а м д а
озиц м о д д а л а р н и н г м а в ж у д л и г и бир ц ат о р м и к р о о р г а н и з м л а р н и н г
р и в о ж л а н и ш и в а ҳ а ё т ф а о л и я т и у ч у н ц у л а й ш а р о и т н и в у ж у д г а
к е л т и р а д и . Б у эса уз н а в б а т и д а у л а р н и н г т ез б у з и л и п ш г а о л и б
к е л а д и .
М ева в а у з у м л а р т а р к и б и д а с у в д а э р и й д и г а н у г л е в о д л а р д а н
ц а н д л а р асосий ў р и н н и э г а л л а й д и . Ш а к а р л а р д а н г л ю к о за , ф р у к ­
тоза, с а х а р о з а в а г а л а к т о з а л а р энг к у п уч рай ди . Б у н д а н т а ш ц а ­
ри, м ев а ва у з у м л а р т а р к и б и д а су вд а эр и м а й д и г а н у г л е в о д л а р д а н
к р а х м а л ҳ а м уч рай ди .
У з б е к и с т о н д а е т и ш т и р и л а д и г а н м ева в а у з у м л а р н и н г т а р к и ­
б идаги ш а к а р н и н г м и ц д о р и н и 4 5 - ж а д в а л м а ъ л у м о т л а р п д а н б и - 
л и ш и м и з м у м к и н .
Ц е л л ю л о з а ( к л е т ч а т к а ) м ев а ҳ у ж а й р а л а р и п ў с т и н и н г асоси й
к и с м и н и т а ш к и л ц и л а д и ( м е в а л а р д а 0 ,3 3 — 1 ,6 7 % , у з у м д а 0 , 9 % ) -
М е в а л а р и н п н г п ў с т и д а г е м и ц е л л ю л о з а ҳ а м б ў л а д и ( 0 ,3 — 2 , 7 % ) .
П е к т и н м о д д а л а р ҳ а м г е м и ц е л л ю л о з а ж у м л а с и г а к и р а д н .
М е в а л а р д а п е к т и н м о д д а л а р д а н п р о т о п ек ти н , п е к т и н в а п е к ­
т и н к и с л о т а учрайди- М е в а л а р т а р к и б и д а п е к т и н м о д д а с и н и н г
м иц дори т у р л и ч а д и р . Қ у р у ц в а з н г а н и с б а т а н о л м а д а 0 , 2 7 — 1,80г 
ў р и к д а 0 ,0 6 — 1,60, б е ҳ и д а 0 ,6 0 — 1,60, н о к д а 0 ,5 0 — 1,40, ш а ф т о л и -
да 0 ,0 2 — 1,25, о л ч а д а 0 ,3 5 — 0,76, о л х ў р и д а 0 ,2 0 — 1,50, у з у м д а
2 ,3 0 — 4,20 ф оиз п е к т и н м о д д а с и бўлад и.
О р г а н и к к и с л о т а л а р м е в а л а р н и н г м а з а с и н и а н и ц л а ш д а асо­
сий ў р и н н и э г а л л а й д и . У л а р о р г а н и к ва м и н е р а л к и с л о т а л а р хо- 
л и д а б ў лад и . М е в а л а р т а р к и б и д а ол м а, л и м о н в а вино к и с л о т а л а р
к ў п миц дорда, ш о в у л, б ензой, с а л и ц и л в а б о ш ц а б а ъ з и к и с л о т а ­
л а р к а м р о ц м иц дорд а б ў л а д и . У р у ғ л и м е в а л ар д а , ў р и к , ш а ф т о л и
в а о л х ў р и с и н га р п д а н а к л и м е в а л а р д а ҳ а м д а у з у м д а о л м а к и с л о ­
т а с и к ў п у ч р ай д и . Ц и т р у с ў с и м л и к л а р и м е в а л а р и д а ва а н о р д а
л и м о н к и с л о т а с и к ў п м и ц д о р д а бўлади.
У з б е к и с т о н д а е т и ш т и р и л а д и г а н б еҳ и н и н г т а р к и б и д а м е в а в а з - 
н и га н и с б а т а н 0 ,3 6 — 1 ,0 % , о л м а д а 0 ,3 1 — 0 ,9 1 % , но к д а 0 ,1 3 — 0,30, 
ў р и к д а 0 .3 2 — 1,70, ш а ф т о л и д а 0 ,3 3 — 0,95, о л ч а д а 0 , 9 2 — 2,82, ол- 
х ў р и д а 0 ,1 5 — 1,35, у з у м д а 0 ,3 0 — 1,40, ан о р д а (су в и д а) 0 ,9 0 — 4,00, 
а н ж и р д а 0 ,1 2 — 0 ,21% о р г а н и к к и с л о т а (о л м а к и с л о т а г а а й л а н -
т и р и б ҳ и с о б л а н г а н д а ) б ўлад и .
О ш л о в ч и м о д д а л а р м е в а н и н г ҳ у ж а й р а ш и р а с и д а бўлиб, ме- 
в а г а т и ш н и ц а м а ш т и р а д и г а н т а ъ м беради. О ш л о в ч и м о д д а л а р
о к с и д л а н г а н д а т ў ц р а н г л и ф л о б а ц е н д еган м о д д а н и ҳ о с и л ц и л а -

---

44. Меваларнинг энергетик циммати, ЮОг ейиладиган 
қисмн учун к Ж ҳисобида
(А. А. Кудряшева маълумоти)
Мевалар
Энергетик
KHMM.1TII
Мспалар
Энсргетнк
қимматм
Мевалар
Энер гетик 
циммати
О лм а
192
Узум
289
Лимон
130
Нок
176
Смородина
Мандарин
159
Бе.\п
159
қора
167
Анор
218
Урпк
192
°К
163
Анжир
234
Шафтоли
184
қпзил
159
Япон хурмоси
259
Олчн
205
Қулупнай
172
Ананас
201
Гилос
218
Малина
172
Банан
381
Олхурп
180
Апельсин
159
45. Узбекистонда етиштириладиган мева ва узумларнинг 
таркиб ид аги ш а к а р н и н г мицдори, %
(А. А. Рибаков маълумоти)
Мевалар тури
Шакарнинг мнқлорп
Мевалар тури
Шакарнинг мнқдорн
О лм а
9,6— 14,8
Г илос
12,2— 14,5
Нок
10,8— 12,7
Олхўри
9,5— 15,0
Беҳи
9,7— 13,7
Анор (шираенда)
14,0—21,0
Урнк
8,4— 19,0
Анжир
9,0—30,0
Ш афтоли
7,3— 12,0
қоқи қилинганда
73,0—75,0
Олча
8,1 — 17,5
Земляника
5,5—8,5
У зум (сулиганнда)
40 0—50,0
Малина
5,6— 10.7
Ж и й да
62—6—69,9
ди. М ева с и ц и л г а н д а ё к н у р и л г а н д а у н и н г . ю з и д а ц о р а м т и р доғ- 
л а р н и н г пайдо б ў л и ш и о ш л о в ч и м о д д а л а р н и н г о к с и д л а н и ш и н а - 
т и ж а с и д и р . К е с и л г а и м е в а л а р ё к и о ч и ц п д и щ д а г п о л м а ш а р б а т и -
н и н г к о р а й и ш и г а ҳ а м сабаб ш у д и р .
О ш ловч и м о д д а л а р н и н г о к с и д л а н и ш х у с у с и я т и м е в а л а р н и ц а й ­
т а и ш л а ш ж а р а ё н и д а а л б а т т а ҳи соб га о л и н и ш и л о зи м . М е в а л а р н и
(а й п и ц с а о л м а н и ) ц у р и т и ш д а ц о р а й м а с л и г и у ч у й , ц у р и т и ш д а н
о л ди н у л а р ц а й н о ц су вга ботириб о л и н а д и ва о з г и н а в а ц т д аво- 
м и д а б у ғл а н т и р и л а д н . Б у н д а о ш ло в ч и м о д д а л а р н и н г о к с и д л а н и -
ш и г а сабаб б ў л а д и г а и ф е р м е н т л а р п а р ч а л а н а д и в а ц у р и т и л г а н д а
м е в а л а р н и н г р а н г и ў зг а р м а й д и .
О ш ло вч и м о д д а л а р н и н г о ц с и л л а р б и л а н б и ри к и б , с у в д а эри - 
м а й д и г а н ч ў к м а ҳ оси л ц и л и ш х о ссаси вино в а м е в а ш а р б а т л а р и
т а й ё р л а ш д а ф о й д ал а н и л а д и -
М ева в а у з у м л а р н и н г п и ш и б е т и л и ш и б и л а н о ш ло в ч и м одд а­
л а р н и н г миц дори к а м а я д и , бу э с а у л а р н и н г т а х и р л и г и н и к а м а й -
т и р а д и .
У м у м и й в а з н г а н и с б а т а н о л м а д а 0 ,0 2 5 — 0,270, о л ч а д а 0 ,0 3 0 —

---

0,3 60, ги л о с д а 0 ,0 2 5 — 0,212, ш а ф т о л н д а 0 ,0 1 8 — 0,290, 
б е х и д а
0 ,0 6 0 — 0,612, ў р и к д а 0 ,0 2 0 —-0,100, но к д а 0 ,0 1 5 — 0,170, о л х ў р и д а
0 ,0 3 6 — 0,500, у з у м д а 0 ,3 0 0 — 1, а н о р д а (п ў с т и д а ) 2 8 ,0 % г а ч а о ш ­
ло в ч и ва б ў ёц м о д д а л а р б о р л н г и м а ъ л у м .
М е в а в а у з у м л а р д а а з о т л и м о д д а л а р — о ц си лл ар, а м и м о к и с - 
л о т а л а р , а м и д л а р , а й р и м г л ю к о з и д л а р , а м м и а к ҳ о с и л а л а р и ва 
азо т к и с л о т а т у з л а р и у ч р ай д и . А з о т л и б и р и к м а л а р м е в а л а р н и н г
у м у м и й в а з н и г а к ў р а у р у г л п м е в а л а р д а 0 ,2 0 — 1,20, д а н а к л и м с - 
в а л а р д а 0 ,4 0 — 1,30 у з у м д а 0 ,0 1 5 — 0,90, ёигоц м а г з и д а
8 , 6 8 — 
1 8,90% б ў лад и .
М е в а л а р т а р к и б и д а гл ю к о з и д л а р в а ф е р м е н т л а р ҳ а м учрайди.. 
Ш у б и л а и б и р г а м е в а л а р д а ж у д а оз м иц дорд а э ф и р м о й л а р и б у -
л ади . Э ф и р м о й л а р м е в а л а р н и б а к т е р и я л а р ва моғор з а м б у р у г и -
д ан ҳ и м о я ц и л и б т уради . М е в а л а р н и н г х и м и я в и й т а р к и б и г а т у р ­
л и х и л б ў ёц м о д д а л а р — п и г м е н т л а р ҳ а м к и р а д и .
М ева в а у з у м л а р п и н г а л м а ш т и р и б б ў л м а й д и г а н
т а р к и б и й
к н с ш г в и т а м и н л а р ҳ и с о б л а и а д и . М ева в а у з у м л а р д а асосан 
С
(а с к о р б и н к и с л о т а ) , Bi ( в и т а м и н ) , В
2
(р и б о ф л а в и н ) , Р Р (н и к о ­
т и н .к и с ло т а ) в и т а м и н л а р и б ўлад и .
С в и т а м и н и к ў и м е в а л а р д а у ч р ай д и . А й н и ц с а ц н т р у с м е в а л а р
в а а н о р т а р к и б и д а к ў п б ў л ад и . Б у в и т а м н н н и н г м и ц д о р и м е в а
в а у з у м л а р н и с а ц л а ш д а в р и д а к а м а й и б , у зо ц с а ц л а п г а н д а
э с а
б у т у н л а й п а р ч а л а н и б к ет ад и .
Bj в и т а м и н и ёнгоц, а н ж и р , м а й и з , нок, о л х ў р и к а б и м е в а л а р
т а р к и б и д а к ў н р о ц м и ц д о р д а б ў лад и .
Вг в и т а м и н и э с а бодом, ёнгоц, нок, ў р и к , ол х ў р и , ан о р , у з у м
к а б и м е в а л а р д а х и й л а к ў п р о ц у ч р ай д и .
Р Р в и т а м и н и лим он, ш а ф т о л и , ў р и к , ён гоц д а к ў п бўлади-
М ева ва у з у м д а А п р о в и т а м и н и ( к а р о т и н ) ҳ а м бор. У ў р и к , 
ш а ф т о л и , о л ч а к а б и м е в а л а р д а к ў п м иц д о р д а б ў л а д и . Б у н д а н
т а ш ц а р и , м е в а ва у з у м л а р д а бир ц ат о р б ош ц а в и т а м и н л а р ҳ а м
у ч р ай д и .
М е в а л а р в а у з у м д а бир ц а т о р м и н е р а л м о д д а л а р — ф о сф о р , 
с у л ь ф а т , б орат, с и л и к а т к и с л о т а в а б и р ц а т о р о р г а н и к к и с л о т а - 
л а р н и н г т у з л а р и ш а к л и д а б ў л ад и . У м у м а н о л г а н д а м е в а л а р н и н г
т а р к и б и д а 60 д а н зи ёд м и н е р а л м одд а б ор лн ги м а ъ л у м .
У р у г л и м е в а л а р д а 0 ,3 3 — 0,78, д а н а к л и м е в а л а р д а 0 ,4 4 — 1,16, 
у з у м д а эса 0 ,3 0 — 0 ,5 0 % м и н е р а л т у з л а р м а в ж у д .
М е в а л а р ва у зу м т а р к и б и д а п и ш и ш м о б а й н и д а бир ц а т о р ў з - 
г а р и ш л а р р ў й беради. А й н и ц с а у л а р н и н г т а р к и б и д а ш а к а р м и ц ­
д ори к ў п а й и б , к и с л о т а м иц дори эса к а м а я б ор ад и ( 4 6 - ж а д в а л ) .
Л е к и н бу ў з г а р и ш л а р ҳ а м м а м е в а л а р д а бир х и л к е ч м а й д и . А й ­
р и м м е в а л а р д а — олча, гилос в а т о г о л ч а д а
к и с л о т а
м и ц д о р и
а к с и п ч а , к ў п а й и б к ет ад и . М е в а л а р п и ш г а н д а у л а р т а р к и б и д а г и
п е к т и н в а о ш л о в ч и м о д д а л а р к а м а я д и . В и т а м и н л а р п и ш и ш д а в ­
р и д а к ў п а я д и .
М е в а л а р п и ш и ш и б и л а н у л а р н и н г у р у г л а р и т а р к и б и д а ҳ а м
ў з г а р и ш б ўлад и . П и ш г а н м е в а л а р н и н г у р у г л а р и т а р к и б и д а сув

---

46. Шафтолининг пишиш д ав р и д а ш а к а р ва кислота 
миқдорининг ўзгариши, %
(В. Арасимович маълумоти)
Анпқлаигап кум
Шакар
Кислота
Шакар-кислота коэффициент»
11 июнь
5 57
0,61
9,1
24 июнь
7,54
0,58
13.0
10 август
8,43
0,51
16,5
к а м а я д и ва п у с т и к а л п н л а ш и б , ц у н гп р ё к п ж и г а р р а н г т у с га к п -
радн.
..Мева п и ш г а п д а х и м и я в и й т а р к и б и н ы н г ў з г а р и ш п у п н н г м о р ­
ф о л о ги и ва а н а т о м и к б е л г и л а р ш ш и г ҳ а м ў з г а р и ш п г а олиб к е ­
лади-
Ж а н у б и й р а й о п л а р д а м е в а л ар т а р к и б и д а ш а к а р м ик дори б и р ­
м у н ч а к у п , о р г а п и к к и с л о т а л а р эса к а м р о ц б ў л а д и ( 4 7 - ж а д в а л ) .
47. Турли з он аларда ўстирилган ўрик таркибида шакар 
ва кислота микдори, %
(В. Араснмоняч маълумоти)
Мева етиштирилган зона
Шлклр
Ки с л о т
Ў р та Осиё
6.8—28,9
0,22—9,50
Узбекистан
6,8— 16,9
0,32— 2,63
Армаийстон
12,2
0,06
Қрим
4,7
0,17—2,07
Ё зг и , к у з ги в а ц и ш к и м е в а л а р х и м и я в и й т а р к и б и б у й и ч а б и р - 
б и р и д а н ф а р ц ц и л а д и . 4 8 - ж а д в а л д а т у р л и х и л м у д д а т л а р д а п и ­
ш и б 'е т и л г а н о л м а и и н г х и м и я в и й т а р к и б и к е л т п р и л г а н .
48. Турли хил м у д д а т л а р д а пишиб етилган олманинг химиявий 
таркиби, қуруқ м од дага нисбатан %
(Е. П. Франчук маълум оти)
Пншнш муддатига қараб 
пав гуруҳи
Курук
у.одда
Шакар
Органик
кислота
Пектнн
моддалар
Аскорбин 
кислот», 
мг, %
Е
зги
12,7
8,48
0.84
0,74
8,0
Кузги
15,0
10 55
051
0,60
5,3.
Қ
ишки
16,0
11,63
0,67
0,66
9,7
М ела ва у з у м н п п г с и ф а т и асосан д е г у с т а ц и я (татиб к ў р и ш )' 
й ў л и б и л а н а п н ц л а н а д и . Б у н д а у л а р н и н г т а ш к и к ў р и н н ш и , к а т т а -
к н ч и к л и г и , ранги, ҳ и д и , эт и н п н г к о н с и с т ен ц и я с и , к и с л о т а л и л и г и

---

ш а к а р м и ц д о р и в а м а з а с и к а б и с и ф ат к ў р с а т к и ч л а р и ҳ а м а л б а т -
т а ҳисобга 
о ли н и ш и
л озим .
М ева ва у з у м л а р н и н г с и ф а т и ва с а ц л а п и ш и г а у л а р н и йи ги б- 
териб о л и ш м у д д а т л а р и к а т т а т а ъ с и р кў р с а т а д и .
Т ў л а п и ш м а с д а н т ери б о л и н г а н м ев а ва у з у м л а р н и н г ш и р а с и
кам, б ем а з а в а р а н г и ҳ а м х у н у к бўлад и. У л а р б ироз в а ц т са ц л а п - 
г а н д а и с ў н г б у р и ш и б ц о л ад и , ч у л к и м ева т ў л и ц п и ш и б етилган - 
д ан сўпг у н и н г ҳ у ж а й р а л а р и сув ў т к а з м а й д и г а н ҳ о л г а к е л а д и . 
Б у н д а й м е в а л а р н и у зоц ж о й л а р г а олиб б о р и ш м у м к и н б ўлм ай ди .
М ева ва у з у м л а р н и н г к е ч и к т и р и б ( в а ц т и д а н ў т к а з и б ) териб 
о л и н и ш и х а м у л а р н и н г с и ф а т и г а са л б и й т а ъ с и р к ў р с а т а д и . Б у н ­
д ай м е в а л а р м а з а с и з б ў л а д и ва с а ц л а н а ё т г а н д а тез б у зи л ад и
М ева ва у з у м л а р н и н г ц а н д а й м а ц с а д л а р у ч у н и ш л а т и л и ш и г а
ц ар аб у л а р н и т е р и ш ва у з и ш м у д д а т л а р и б е л г и л а н а д и . Ш у и г а
к ў р а м е в а л а р н и н г п и ш и б е т и л и ш и ц у й и д аг и д а в р л а р г а б у л н н а - 
ди: 1. И с т е ъ м о л ц и л и ш у ч у н я р а й д и г а н д а р а ж а д а е т и л и ш . 2- Т е -
римбоп б ў л и б е т и л и ш . 3. Т е х н и к е т и л и ш . 4. Ф и з и о л о г и к е т и л и ш .
И с т е ъ м о л ц и л и ш у ч у н я р а й д и г а н д а р а ж а д а е т и л и ш д а н о р м а л
б и ологп к е т и л и ш ж а р а ё н и т у г а л л а п и б , у л а р т ў л а п и ш и б етилиб, 
ў з н а в и г а хос м аза, ҳид , р а н г ва эт хосил ц и лад и . Б у
даврда, 
м ева ва у з у м л а р й и г и л м ас а , у л а р и и и г с и ф а т и п а с а я д и ва б у з и л а
б ош л ай д и . М ева ва у з у м л а р н и и с т е ъ м о л ц и л и ш учун я р а й д и г а н
д ав р и н и а н и ц л а ш к ў п и н ч а и с т е ъ м о л ч п л а р н и н г т а л а б и ва хоҳи- 
ш и га ц ар аб а н и ц л а н а д и .
К о л х о з ва со в х о зл а р д а м ев а ва у з у м л а р н и й и ги ш т и р и б о л и ш
м у д д ат и ҳ а р ц а й си н а в н и н г с и ф а т и н и а л о ҳ и д а р а в и ш д а б а ҳ о л а ш
асосида, я ъ н и м е в а л а р н и н г т а ш ц и ҳ о л ати , р а н ги , д а р а х т ш о х и г а
б и р п к и ш и , у р у г и п и и г ран ги , эт и н и н г т и г и зл и г и к а б и б е л г и л а р г а
ц а р а б а н и ц л а н а д и .
Т е р и м б о п б ў лц б е т и л и ш д а в р и д а у з у м ва м е в а л а р и с т е ъ м о л - 
ч и л а р г а ҳ ў л л и г и ч а эн г я х ш и ҳ о л а т д а е т к а з и л и ш п л озим . 
Бу 
д ав р и к к н га , я ъ и и м ев а ва у з у м л а р д а р ҳ о л е й и ш у ч у н я р а й д и г а н
ва эн д и п и ш а б о ш л а г а и в а ц т д а й и г и ш т и р и б о л и ш ( с а ц л а ш д а в ­
р ид а т ў л и ц е т и л а д и ) д а в р и г а б ў л п н ад и .
Т е х н и к е т и л и ш д а в р и д а м е в а л а р ц а й т а и ш л а ш с а п о а т и н и н г
т а л а б л а р и г а ж а в о б б ер а д и г а н ҳ о л д а б ў лад и . М ева ва у з у м л а р н и н г
т е х н и к е т и л и ш и асосан у л а р н и н г ҳ о л а т и г а ц ар аб б ел гил ан ад и-
Ф и з и о л о г и к е т и л и ш д а м е в а л а р н и н г у р у г л а р и т ў л а е т и л г ан , 
ц о р а м т и р т у е олиб з а р у р о зи ц м о д д а л а р н и т ў п л а г а н б ўлад и .
М е в а л а р н и н г р а н г и у л а р н и н г п и ш г а н л и г и н и к ў р с а т у в ч и асо­
сий б ел г и б ў ли б х п з м а т ц и л а д и . У л а р н и н г р а н г и ц а н ч а л и к оч иц 
ва ч н р о п л п б у лса, у л а р н и н г т а ш ц и к ў р и п п ш н ш у н ч а я х ш и бў- 
л ади . П и ш г а н м е в а л а р м е в а ш о х ч а с и д а н осон а ж р а л а д п . Б у н д а
м е в а б а н д б и л а п м ева ш о х ч а с и ў р т а с и д а п ў к а к к а а й л а н г а и
ва 
б и р-би рп б и л а н б ў ш б и р и к и б т у р а д и г а н х у ж а й р а л а р д а н и б о р а т
ц а т л а м ҳ о с и л ц и лад и. К ў п и п ч а п и ш г а н м е в а л а р н и н г д а н а г и эт н - 
д ап осоп а ж р а л а д н (ў р и к в а ш а ф т о л и д а ) . О д ат д а е т и л г ан м ев а 
в а у з у м л а р н и н г эти а н ч а б ў ш а ш а д н .

---

28-расм. П енетр о м етр д а м е в а н и н г п и ш г а н л и г л в и ан иц л а ш :