К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

1
iinni
E l T T I l H l l f
I
I 
CUD
I I I I I
tu n . ШД
Ш Ц
1
:
s m u f
z
J
17-расм. Д он солингап қ онларн и ж о й л аш ти р и ш схомаси: 
1 — учталаб 
жойлаштириш 
(биринчи па иккинчи 
цаторлар 
учун); 2 — оралицларда жойлаштириш; 3 — бсшталаб жойлаш­
тириш (биринчи ва иккинчи цаторлар учун); 4 — оралицни OS'ui 
цолднриб жойлаштириш.

---

i^yp ж о й л а ш г а н , ат р о ф и очиц е р га ц у р и л а д и . Д о н з а р а р к у н а н д а - 
л а р и на к а с а л л и к л а р и г а ц а р ш и дон о м б о р л ар и в а ц т и -в а ц т и б и л ан
т о за л а и н б , д е з и н ф е к ц и я ц и л и н ад и .
М н н о р а л и дон о м б о р л а р и — б ал а н д , ц и л и н д р ё к и т ў г р и тў р т- 
б у р ч а к ш а к л л и , т у б и ко н у сс и м о н бўли б, к ў и г и н а и ш ж а р а ё н л а р и
т ў л и ц м е х а н и з а ц и я л а ш г а н . 
М и н о р а л и дон о м б о р л а р и н и н г (си­
л о с ) эн г т а к о м и л л а ш г а н х и л и — д он э л е в а т о р л а р и ҳ и со б л ан а д и . 
У л а р к а т т а ҳ а ж м д а г и д о н л а р и и то р ти ш , т о за л а ш , ц у р и ти ш , ту - 
ш и р и ш , с а ц л а ш ва у л а р н и ко н д и ц и о н ҳ о л а т га ч а е т к а зи ш м е х а н и - 
-зм ларн б и л ан ж и ҳ о з л а н г а н . Э л е в ат о р л ар в а зи ф а с и г а ц а р а б дон 
ц а б у л ц и лу вч н ёкц т а й ё р л о в ч и (х ў ж а л и к л а р д а н ҳ а ж м и 1 5 — 100 
м и н г т д он н и ц а б у л ц и л и б о л и ш , у л а р н и т о за л а ш , ц у р и т и ш ва 
ж ў н а т и ш г а
м ў л ж а л л а н г а н ) 
и ш л а б ч и ц а р у в ч и (т еги р м о н л а р д а , 
з а в о д л а р д а ц у р и л а д и , 
ҳ а ж м и 10— 150 м ин г т ) , б аз и с л и (д он н и
у зо ц м у д д ат сац л а й д и га н , ҳ а ж м и 1 0 0 — 150 м и н г т ) , о р т и ш -ту ш и - 
р и ш ж о й л а р и ва п о р тга ц у р и л га н (д он н и бир т у р д а г и т р а н с п о р т - 
д а н и к к и н ч и т у р д а г и т р а н с п о р т га
о р т и ш -т у ш и р и ш
ж о й л а р и г а , 
с т а н ц и я ва п о р т л а р га ц у р и л а д и , ҳ а ж м и 5 0 — 100 м и н г т) х и л л а р - 
га б ў л и п ад и . 
Э л еватор силос 
(к а т т а ҳ а ж м л и
и д и ш ) к о р п у с г а
б и р и к т и р и л га п бўли б, 
к о р п у с я х л и т ёк и й и ғм а те м и р -б ет о н д ан
(б а л а н д л и г и 30 м, д и а м е т р и 6 — 7 м ) д ой ра ш а к л и д а ц у р и л и б , у
асо си й т ех н о л о ги к в а т р а н с п о р т ж и ҳ о з л а р и ж о й л а ш г а н и ш бино- 
с и д ан иборат. 
С и л о сл а р н и н г бир ци см и дон н и д е з и н ф е к ц и я л а ш
ц у р и л м а с н би лап ж и ҳ о з л а н г а н . Ҳ о зи р ги
зам о н э л е в а т о р л а р и д а
м а ш и н а ва м е х а н и зм л а р н и б о ш ц ар и ш а в т о м а т л а ш т и р и л га н .
4 -6 о б. У Р У Г Л И К Д О Н Л А Р Н И Н Г С И Ф А Т К Ў Р С А Т К И Ч Л А Р И
В А У Л А Р Н И С А Қ Л А Ш Х У С У С И Я Т Л А Р И
Ғ а л л а э к и н л а р и н и и г у р у г л а р н с а ц л а ш га а н ч а ч и д а м л и ҳ и соб - 
л а и а д и . Қ и ш л о ц х ў ж а л и г и н и с и ф а т л и у р у г б и л а н т а ъ м и н л а ш д а
у н и с а ц л а ш м у ҳ и м тад б и р д и р . Э к и л ад и ган г а л л а у р у г л а р и у ч у н
д а в л а т с тан д ар т и б ел г и л а н га н .
Б и р и п ч и . ва к е й и н г и
р е п р о д у к ц и я у р у г л а р и
н а в т о за л и г и г а
к у р а у ч т а д а р а ж а г а а ж р а т и л а д и . У р у г л и к э к и л г а н м а й д о н л а р д а - 
ги у р у г н и н г н а в т о за л и гн к ў р с а т м а г а асосан а н и ц л а н а д и .
А гар у р у гн и н г н ав т о з а л и г и 9 9 ,5 % б ўлса, у л а р б и р и н ч и , 98 
ва 95% б ў л са и к к и н ч и ва у ч и н ч и к а т е г о р и я г а а ж р а т и л а д и . Э ли- 
т а у р у г л а р и н и н г н а в т о за л и ги 99,7% б ў л и ш и л о зи м .
Р а л л а эк и н л а р и у р у г и н и н г си ф ат к ў р с а т к и ч л а р и ц у й и д а г и л а р - 
д а и и б орат: асоси й у р у г м и ц дори (т о з а л и г и ), и ф л о с л а н г а н л и г и
ва у н у в ч а н л и ги . М ан а ш у к ў р с а т к и ч л а р г а ц а р а б у р у г л а р т у р л и
к л а с с л а р г а а ж р а т и л а д и (2 3 -ж а д в а л ) .
У р у гн и н г м у ҳ и м а м а л и й а ҳ а м и я т г а м о л и к с и ф а т к ў р с а т к и ч и
у н и н г у н у в ч а н л и г и ҳ и с о б л ан ад н . У р у гн и н г эк и ш м е ъ ё р и в а у р у г
с а р ф и , у н и н г у н у в ч а н л и г и г а ц а р а б
б ел ги л а н ад и . 
К ў п г и н а дон 
у р у г л а р и у ч у н у н у в ч а н л и к д а р а ж а с и к л а с с л а р б ў й и ч а 95, 92 в а
9 0 % ц аб у л ц и л и п г а н . 
У р у г л и к у ч у н ц а б у л ц и л и н г а н с т а н д а р т -

---

Уруғ
класси
s'
L.
s
Бошқа ўсимлик у р
у- 
ғинннг м пқдори, к г 
донадйн кам бўлмаган
I —
Р « 
-
= ч ?
Экнылар тури
У
ру
ғ 
т
о
э
а
; 
%
д
ан
ке
м 
1 
б
ў
л
м
а
га
н
ҳаммаси
шу ж у м л а­
дан бе гона 
ўсимлик- 
ларники
<4
Ь “ S
S 
Z
>>» 
r s '0 
>■= = 
S
Ю мшоц буғдой
1
99 ,0
10
5
9 5
2
9 8 ,0
4 0
2 0
9 2
Ж а в д а р
3
9 7 ,0
2 0 0
7 0
9 0
1
9 9 ,0
10
5
9 5
2
9 8 ,0
80
4 0
9 2
Арпа, сули
3
9 7 ,0
2 0 0
7 0
9 0
1
9 9 ,0
10
5
9 5
2
9 8 ,0
8 0
2 0
9 2
Т р ити кал е
3
9 7 ,0
3 0 0
7 0
9 0
1
9 9 ,0
2 0
10
9 2
М аккаж ўхори ,
2
9 7 ,0
2 0 0
7 0
8 7
1
9 9 ,0
5
9 6
дон учун
2
9 8 ,0
5
—
9 0
К ўк нўхат
1
9 9 ,0
5
рухсат
угил-
майди
9 5
Л овия
2
9 7 ,0
3 0
5
9 0
1
9 9 ,0
руясат
этил-
майди
рухсат
этил-
майди
9 5
2
9 8 ,0
15
2
9 0
Ш оли
1
9 9 ,0
5
9 5
2
9 8 ,0
___
4 0
9 0
Тармг-;
3
9 7 ,0
—
100
85
1
9 9 .0
16
10
9 5
2
9 8,5
100
75
6 0
3
9 7,0
200
150
Ь’6
л а р д а ы ф л о с л а н га н л и к м е ъ ё р и х а м б ер и л гаи . Б у н д а 1 к г у р у г д а
б ош ц а э к и н л а р у р у ги , ш у ж у м л а д а н б егон а ў с и м л и к л а р у р у г л а - 
р и н и н г сон и ҳ ам ҳ и со б га о л и н ад и . С тан д ар тд а к а с а л л а н г а н у р у г - 
л а р м и ц д о р и ҳ а м ҳисоб га ол и н ад и .
У р у г л и к д он н и н г н а м л и г и
ҳ а м ст ан д а р т т а л а б л а р и г а ж а в о б
б ер и ш и к е р а к . У зб ек и стан д а дон у р у ги н и н г н а м л и ги б ар ч а к л а с с - 
л а р д а 14% ц а б у л ц и л и н гаи .
М а х су с ж и ҳ о з л а н г а н у р у г л и к дон с а ц л а й д н га н д а в л а т т а ш к и - 
л о т л а р и д а д он со т и ш гач а ан и ц б е л ги л а н га н ш а р о и т л а р д а с а ц л а - 
н н б , у н и н г у н и ш х у с у с и я т п н и ф а ц а т ги н а с а ц л а ш г а эр и ш и б ги и а 
ц о л м асд а н , б а л к и б и р м у н ч а я х ш и л а н а д и ҳ а м д а э к и ш га т а й ё р л а ш
ж а р а ё н л а р и н и ҳ а м ў т к а з и ш и м к о н и я т л а р и г а эга б ў л и н ад п .
У р у г л и к д о н л ар и с а ц л а ш д а у н и н г у н у в ч а н л и г и б и л а н н а в то- 
з а л и г и г а эъ т и б о р б ери ш т а л а б эти л ад и . Б у д о н л ар ц а е р д а с а к л а - 
н и ш и д а н ц а т ъ и
н а за р , я ъ н и к о л х о з, 
совхозд а ёк и д а в л а т дон 
с а ц л а й д и г а н т а ш к и л о т л а р н д а м и ш у к ў р с а т к и ч л а р н и д а в л а т с т а н -

---

д ар т п т а л а б и г а т ў л и ц ж ав о б б ер ад и ган д а р а ж а д а сац л а ш и м к о - 
н н я т п и п я р а т и ш л о зи м .
С ац л аш д ав р и д а
у р у г л и к дои 
у п у в ч а н л и ги н и н г 
к а м а й и ш и
х ў ж а л и к у ч у н ж у д а
ц и м м атга ту ш ад и , я ъ н и э к и ш м е ъ ё р ш ш и г
о ш н ш н га ва г а л л а э к и н л а р и х о сн л д о р л и ги н и н г к е с к и н к а м а й и - 
ш н г а олиб к е л а д и .
Д о н н и с а ц л а ш д ав р и д а у т к а зп л а д и г а и т е х н о л о ги к ж а р а ё н л а р -
ш ш г си ф атл и
ў т к а з и л н ш и ҳ ам д он н и н г 
у н у в ч а н л и г и г а к у ч л и
т а ъ с и р этади . Д о н н п ц у р и ти ш д а у н и н г б и о л о ги к х у с у с и я т л а р и г а , 
д ас т л а б к и н а м л и г и г а , ф ш ш к ав и й х о с с а л ар и га в а б ош ц а би р к а н - 
ча к у р с а т к и ч л а р и г а
эъ тп б ор б ер и л м аса у р у г н и н г у н у в ч а н л и г и
п а с а я д н .
24. 
Бугдой, ж ав д ар ва арп а уруги сақлаш муддатининг унинг нам лигига в а
\iip o p u T iira
бог.и пуш гн (Е. A. 
IJiapoiiKO, 
И. П. Ч срн овски й м аъ л у м о ти )
Уруппшг ҳароратп, °С
У ругнинг 
н ам л
.1
г м,
30
25
20
15
10
5
0
19
0
1
2
12
20
90
180
18
0
2
7
15
32
125
170
17
3
5
И
20
75
180
180
16
5
12
17
33
138
180
180
15
15
19
32
80
180
180
180
14
30
40
85
165
180
180
180
13
90
i 20
! 80
180
180
180
180
У р у ғ л и к д о н л а р и и с а ц л а ш д а си ф а т к ў р с а т к и ч л а р и д а н у н у в ­
ч а н л и ги га ц ар аб 3 т а п а р т и я г а б ў лам и з. Б у п а р т и я у р у г л и к дон- 
л а р н и с а ц л а ш и и т ў ғр и т а ш к и л эт и ш б и р -б и р и д ан ф а р ц ц и л а д и г а и
б и р ц атор к ў р с а т к и ч л а р г а эга.
Б и р и н ч и п а р т и я г а к и р а д и га н у р у г л и к д о н л а р н и н г у н у в ч а н л и ­
ги ю цори бўлиб, д а в л а т с т а н д а р т и т а л а б и б ў й и ч а б и р и н ч и к л а с с г а
т а а л л у ц л и б ў л ад и . Б у у р у г л и к д о н л а р н и с а ц л а ш д а асоси й э ъ т и - 
б орни у р у гн и н г д а с т л а б к и у н у в ч а и л и ги н и т ў л и ц с а ц л а ш г а ц а р а - 
ти л ад и .
И к к и н ч и п а р т и я г а к и р а д и га н у р у г л и к д о н л а р н и н г у н у в ч а н л и ­
ги б и рм ун ч а п ас т бўли б, б у н д а й д о н л а р и и с а ц л а ш ц у л а й ш ар о и т
я р а т и ш , я ъ н и ц а й т а е ти л и ш ж а р а ё н и н и н г ў т и ш и б и л ан у н у в ч а н - 
л и ги н и б и рм ун ч а я х ш и л а ш г а эр и ш и ш д ан и б о р атд и р .
У ч и н чи п а р т и я д а г и д о н л а р у н у в ч а н л и г и ж у д а п а с т д а р а ж а д а
б ў л г а н л и ги саб а б л и , 
у р у г л и к у ч у н я р о ц с и з ҳ и со б л ан и б , б ош ц а 
с о ҳ а л а р д а ф о й д ал а н и ш т ў ғр и с и д а ан и ц бир к ў р с а т м а б е р и л и ш и
л о зи м .
У р у ғ л и к д о н л а р н и н г си ф ат к ў р с а т к и ч л а р и н и а н и ц л а ш д а т а ҳ - 
л и л у ч у н о л и н а д и г а н
н а м у н а л а р н и ж у д а а н и ц л и к б и л ан , я ъ н и
д а в л а т с т а н д а р т и д а к ў р с а т и л г а н ц о и д а б ў й и ч а о л и ш т а л а б эт и ­
л а д и . Ч у н к и дон м а с с ас и н и н г ю ц ори ц и см и д аги дон у н и н г к ў п г и - 
н а к ў р с а т к и ч л а р и , 
я ъ н и
у н у в ч а н л и ги , 
н а м л и ги , 
з а р а р л а н н ш

---

25. 
Донларии сацлаш муддатишшг унувчанлигига таъсирн. 
%
(JI. А. Т р и с в я тс к и ii бўйича)
Экин турлари
Сацлиниш муддати. Пил
1
2
3
5
б
7
8 1
9
10
15
20
27
Буғдой
9 2
95
81
88
7 4
78
2 4
0
0
_
Ж а в д а р
9 3
88
6 5
2 0
3
0
Арпа
100
100
97
9 0
4 2
5
0
—
—
—
—
—
Сули
84
84
81
7 5
5 9
48
56
5 4
47
32
0
—
д а р а ж а с и б ў й и ч а м а ъ л у м доп п а р т и я с и у ч у н у м у м и й к ў р с а т к и ч
б ў л а о л м ай д и .
У р у ғ л и к д о н л а р и и ц у р и т и л га н , т о з а л а е г а н ҳ а м д а со в и т и л га н
ҳ о л д а с а ц л а ш
т а в с и я э т и л ад и , 
ч у н к и д о н н и н г н а м л и г и к р и т и к
н а м л и к д а б ў л с а , у н д а к е ч а д и г а н б а р ч а
ф и зи о л о ги к
ж а р а ё н л а р
с у с а яд и . Б у э с а дон у н у в ч а н л и г и н и т ў л и ц с а ц л а ш г а о л и б к ел ад и . 
У м у м а н у р у г л и к д о н н и н г н а м л и г и с а ц л а ш д ав р и д а к р и т и к н ам - 
л и к д а н 1— 1,5% п а с т б ў л и ш и л о зи м .
У р у г л и к д о н л а р н и н г у н у в ч а н л и г и н и т ў л и ц с а ц л а ш у ч у н д он - 
н и й и ғи ш т и р г а н д а н
сў н г т е з д а т о за л а б , ц у р и ти ш л о зи м . Б у н д а
т у р л и х и л м и к р о о р га н и зм л а р ҳ а м д а з а р а р к у н а н д а л а р р и в о ж л а н и - 
ш и н и н г о л д и о л и н ад и . Д о н н и ц у р и т м а с д а н к у ч л и сови ти ш ц а т ъ и й
м а н э т и л а д и , ч у н к и б у н д а у н и н г ф а ц а т г и п а у н у в ч а н л и г и
эм ас, 
б ал к и т ех н о л о ги к к ў р с а т к и ч л а р и ҳ а м к е с к и н п а с а я д и . М а с а л ан , 
б ош оц ли д о н л а р н и н г н а м л и ги 18— 20 
ф о и зд ан ю ц ори б ў л с а , — 
10— 20°С со ву ц д а с а ц л а н г а н д а у н и н г си ф ати , ш у ц а т о р и у н у в ч а н ­
л и ги ҳ а м к е с к и н п а с а я д и .
У р у г л и к д о н л а р н и й и ги ш т и р и б о л и ш д а, с а ц л а ш д а в а и ш л о в
б ер и ш д а б а р ч а и ш л а р н и д а в л а т с т а н д а р т и т а л а б и б ў й и ч а а м а л г а
о ш и р и ш л о зи м , а к с ҳ о л д а у р у г л и к д о н л а р н и н г си ф ат х^ўрсаткич- 
л а р и к е с к и н п а с а я д и . Б у эс а д о н л и э к и н л а р н и н г ҳ о с и л д о р л и г и г а
ва м а ҳ с у л о т си ф а ти га сал б и й т а ъ с и р к ў р с а т а д и .
Ғ а л л а э к и н л а р и н и и г у р у ғи о м б о р л ар д а т ў к и л и б ё к и ц о п л а р г а
со л и н и б с а ц л а н а д и . Б и р п а р т и я г а м а н с у б дон х ў ж а л и к д а ж у д а
к ў п м и ц д о р д а б ўлса, у л а р о м б о р л ар га тў к и л и б с а ц л а н а д и . У р у ғ - 
л и к л а р м а х с у с у р у г о м б о р л ар и д а, э л и т а ва б и р и н ч и р е п р о д у к ц и я
у р у г л а р и ц о п л а р д а с а ц л а н ад и .
Ҳ а р бир п а р т и я у р у г л а р и
ц о п л а р г а а л о ҳ и д а соли н и б, т ер и б
ц ў й и л а д и . Қ о п л а р и к к и , у ч ва б еш ц ато р ц и ли б ж о й л а ш т и р и л а д и .
У ю м б ал а н д л и г и , ц о п л а р н и ж о й л а ш т и р и ш б а л а н д л и г и эк и н - 
н и н г ту р и , у р у ғ н и н г н а м л и г и в а с а ц л а н и ш м у д д а т и га ц а р а б ў з- 
г а р а д и (2 6 -ж а д в а л ).
Н а м л и г и ю цори б ў л га н у р у г л а р а л б а т т а ак т и в в е н т и л я ц и я л и
о м б о р л а р га ж о й л аш т и р и л а д и .
С а ц л а ш г а ц аб у л ц и л и н га н ҳ а р бир п а р т и я у р у г н и н г о г и р л и г и
ан и ц л а н а д и , н о м е р л ан ад п в а у р у г л а р н и ҳисоб га о л и ш д а ф т а р и г а
ёзи б ц ў й и л а д и . Ҳ ар
бир дон у ю м и га ёк и ж о й л а ш т и р и л г а н ц о п ­
л а р г а м а ъ л у м ў л ч а м д а ги ёр л и ц осиб ц ў й и л а д и .

---

26. Уруғлик донларни сацлаш да ую м бал ан д л и ги в а ц опларн и
ж ойлаш ти риш
Экги турлари
У
ру
ғн
н
н
г 
н
ам
лн
­
ги
,