K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

 
3-Laboratoriya ishi 
 
Mikroskopda immersion sistemada ishlash qoidalarini o„rganish. 
Bo‗yalgan preparatlar immersion obyektiv yordamida (x90) obyekt-
ning maksimal yoritilishini ta‘minlagan holda tekshiriladi(lotincha 
immersion–botirish degani). Bunda quyidagi qoidalarga rioya qilish 
kerak. 
1. O‗tirib ishlash lozim. 
2. Kondersorni preparat stoli sathigacha ko‗tarish.
3. Iris-diafragmani to‗liq ochish lozim, oynada kuzatish kerak. 
4. Kondensorning yuqori qismiga qarab ko‗rish maydoni yoriti-
ladi.Kondensor tagidagi maxsus yoritqichni qo‗shib yoki botiq oyna 
yordamida tashqi yoritish manbai nurini obyektga to‗g‗rilab, mikroskop-
ni ko‗rish doirasining aniq-ravshan yoritilishi ta‘minlanadi. Yoritish 
manbayi qoidaga muvofiq to‗g‗rilanganda mikroskopning ko‗rish 
doirasi aylana shaklida bo‗lib, yaxshi va bir tekis yoritilgan bo‗ladi. 

---

32 
14-rasm. Immersion sistemadagi nurlar yo„nalishi 
5. O‗rganilayotgan preparat buyum stoliga qo‗yib maxsus qisqich 
bilan mahkamlanadi; 
6. Avvaliga preparat x8 (x10) obyektivda tekshiriladi, so‗ngra 
nisbatan katta asta-sekin o‗rganilayotgan obyektning ko‗rinish darajasi 
oshirib borilaveradi. Shuni yodda tutish kerakki, obyektiv qanchalik 
kichik oshirish darajasida turgan bo‗lsa,fokusni preparatga joylashtirish 
shunchalik oson bo‗ladi, x8 (x10) obyektivli mikroskopda ishlaganda 
preparat bilan obyektiv orasidagi masofa 9mm, x40 obyektivda-0,6mm, 
x90 obyektivda esa 0,15mm, bo‗ladi. Immersion obyektiv (x90) bilan 
ishlaganda avval preparatga bir tomchi kedr yog‗i tomiziladi,chunki 
uning yorug‗lik nurini sindirish quvvati shishaning sindirish ko‗rsatkichi 
darajasiga (
n
~1,51) teng. Yon tomondan qarab turib, mikroskop tubusini 
pastga tushiruvchi makrometrik vintni ehtiyotkorlik bilan burab, 
obyektiv uchi yog‗ tomchisiga tegib turadigan holatga keltiriladi. Tubus 
mikrovint yordamida, obyektiv immersion yog‗ga tekkuncha tushiriladi, 
linza buyum oynachasiga tegmasligi shart. So‗ngra okulyardan 
kuzatgancha, o‗sha vint yordamida tasvir ko‗ringuniga qadar tubus 
ko‗tarilaveradi. Obyektivni fokusga to‗g‗rilash uchun mikrometrik vintni 
u yoki bu tomonga yarmigacha ehtiyotkorlik bilan burash kerak (14-
rasm); 
7. Surtma qo‗yilgan buyum stolini yon tomonidagi vintlar 
yordamida o‗rnidan siljitib, preparat bir necha joyda tekshirib ko‗riladi. 
Mikroskopda tekshirish chog‗ida talabaning ikki ko‗zi ham ochiq 

---

33 
bo‗lishi va ikkala ko‗zi bilan navbatma-navbat kuzatishi kerak. Mikro-
vint yordamida aniq tasvir topiladi va ko‗riladi. Chap qo‗l yordamida 
preparatni surib, har tomonlama ko‗rish mumkin. Preparat doimo 
fokusda bo‗lishini ta‘minlashda mikrovintdan foydalanamiz, preparat 
doimo fokusda bo‗lishi shart. 
8. Tekshirish ishlari tugagach, mikroskop tubusini ko‗tarib, preparat 
buyum stolidan olinadi, yoritqichni o‗chirib, kondensorni tushirib, ki-
chik ko‗rsatkichli tubus o‗rnatilib, mikrovint yordamida tushiriladi. Ob-
yektivning ish holatini x8 ga keltiriladi. So‗ngra yumshoq latta yoki 
paxta bilan obyektib frontal linzasidagi(x90) immersion moyni artish, 
mikroskopni g‗ilofiga solish yki polietilen yopqich bilan bekitib qo‗yish 
kerak.
Diqqat. Tayyor preparatlar, muzey preparatlari bo‗lib, ular dez. 
eritmaga solinmaydi. Ularning ustiga tomizilgan yog‗dan, yumshoq 
doka bilan tozalab, muallimga berish kerak 
Bo‗yalmagan 
mikroorganizmlarni 
mikroskopda 
tekshirishda 
ob‘ektivi x8 (10) va x40 bo‗lgan ―quruq‖sistemasidan foydalaniladi. 
Bunda diafragmani toraytirib, kondensorni tushirib, ko‗rish doirasining 
yoritish darajasi qisqartiriladi. Aks etgan yog‗duda shaffof jonli 
obyektlar nisbatan yaxshiroq ko‗rinadi.