K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

Qo‘l-oyoq skeleti. Ko‘pchilik baliqlarda suzgichlar tayanch uchun emas, 
balki suzish vaqtida yo‘nalishni o‘zgartirish uchun xizmat qiladi. Lekin panja 
qanotli baliqlardagi suzgich tayanch vazifasini ham o‘taydi. Ularning juft 
suzgichlarida elka, bilak, panja suyaklari rivojlanadi. (39 - rasm). 
 
Evolyucion taraqqiyot davomida quruqlikda yashovchi umurtqalilarning qo‘l-
oyoq skelet suyaklari umumiy tuzilishga ega bo‘lib, muayan umumiy va hususiy 
o‘zgarishlarga uchragan. Mana shu o‘zgarishlar ularning quruklikdagi hilma-hil 
sharoitlarga moslashishishini ta’minlaydi. Elka va bilak suyaklari uzunlashadi, kaft 
oldi suyaklari kaltalashib, soni ham kamayadi. Odamning qo‘li o‘ziga hos tuzilgan 
bo‘lib, u mehnat qilish a’zosidir. Odamda uchraydigan tug‘ma kasalliklar va mayib-
majruhliklarning yarmidan ortigi skelet  anomaliyalariga  (yunoncha - anomalia - 
notekis, noto‘g‘ri) to‘g‘ri keladi. Ular endogen, genetik va ekzogen omillar ta‘sirida 
kelib chiqishi mumkin. Ko‘pincha bunday o‘zgarishlar embrionning shakllanishi 
jarayonining oxirgi bosqichlarida kuzatiladi, masalan: bunday anomaliyalarga 
barmoqlarning rivojlanmay qolishi, polidaktiliya (barmoqlarning 5-tadan ortiq 
bo‘lishi) sindaktiliya (barmoqlarning qo‘shilib ketishi) braxidaktiliya 
(barmoqlarning kalta bo‘lishi)ni misol qilsa bo‘ladi. Agar teratogen omillar 
embrionning ilk davridagi rivojlanishlariga ta’sir etsa unda tug‘ilgan bolaning qo‘l-
oyoqlari burmalar ko‘rinishida bo‘ladi.